Náttúrufræðingurinn - 2003, Blaðsíða 65

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
4. mynd. Móbergsklettarnir vestnn megin, horft er til austurs. Klettarnir eru allt að 130
m háir og hafa lítið breyst síðan 1981. - The palagonite tuff sea cliffs on the western
coast, looking eastwards. The cliffs are up to 130 m high and have changed little since
1981. (Ljósm./Photo. Sveinn P. Jakobsson).
mál gjósku og móbergs er nær
stöðugt, og breytingar eru litlar á
flatarmáli strandsetsins þótt það hafi
minnkað nokkuð. Fyrsta árið eftir að
gosum lauk minnkaði Surtsey um
0,23 km2, en síðan hefur dregið jafnt
og þétt úr rofhraðanum.
Ouppréttar loftmyndir hafa hér
verið notaðar við mat á því hvernig
flatarmál Surtseyjar hefur breyst
með tímanum. Mælikvarði þessara
loftmynda af Surtsey hefur verið
reiknaður út með því að bera saman
mælilínur á viðkomandi loftmynd
og samsvarandi línur á korti með
mælikvarða sem miðast við meðal-
sjávarhæð. Við mat á flatarmáli eyj-
arinnar út frá þessum myndum hef-
ur ekki verið tekið tillit til þess að
þessar línur liggja í nokkurri hæð
yfir sjó, eða að meðaltali í um 80 m
hæð. Það þýðir að flatarmálsreikn-
ingarnir hafa miðast við of stóran
mælikvarða (sbr. Rennen 2000).
Lauslegt mat á skekkjunni sýnir að
flatarmál Surtseyjar hefur verið
vanmetið um nokkur prósent (e.t.v.
3M%) í þessum útreikningum.
FRAMTÍÐARSPÁ
Einföld athugun á 6. mynd gefur
nokkra hugmynd um hve langt
muni líða þangað til lítið verður eft-
ir af Surtsey annað en móbergs-
kjarninn. Rúmlega helmingur af
flatarmáli hrauns og lausra gosefna
hefur horfið á 40 árum. En myndin
sýnir að rofið var hraðara fyrstu
árin. Það sem eftir er af þessum
myndunum á því sennilega eftir að
haldast ofan við sjávarmál talsvert
lengur en næstu 40 ár.
Breytingar á flatarmáli eyjarinnar
frá því að gosi lauk hafa fylgt frem-
ur reglulegum ferli. Eðlileg leið til
að komast nær því hve langur tími
muni líða þar til strandlengja Surts-
eyjar verður öll úr móbergi er að
fella líkan að mælingunum og
framlengja það þar til stærð eyjar-
innar er orðin jöfn áætlaðri stærð
móbergskjarnans. Tilraunum í þessa
átt er lýst í grein Sveins P. Jakobs-
sonar, Guðmundar Guðmundsson-
ar og J. G. Moore (2000). Síðan hafa
tvær mælingar bæst við en þær
breyta ekki miklu frá því sem þar
kom fram. Til þess að spá megi
langt fram í tímann með líkani þar
sem mælingar ná yfir miklu styttra
tímabil, þarf líkan að falla vel að
mælingunum samkvæmt tölfræði-
legum mælikvörðum en einnig að
vera í samræmi við fyrirliggjandi
vitneskju um eðli breytinganna sem
verið er að segja fyrir um. Það er
líka ljóst að mælingarnar duga ekki
til að meta flókið líkan.
Einfalt líkan, þar sem roflrraðinn
lækkar með tímanum og flatarmál-
ið endar í fastri stærð, er surnrna af
fasta og veldiskúrfu með neikvæð-
um veldisvísi. Það fellur vel að
mælingunum og stenst próf á því
hvort tölfræðieiginleikar séu eins
og reiknað var með við matið. En
fastinn, sem ætti að sýna stærð mó-
bergskjarnans, er 1,3 km2 en ekki
0,39 knr. Þær forsendur um rof-
hraða og stærð eyjarinnar á hverj-
141