Náttúrufræðingurinn - 2003, Qupperneq 48

Náttúrufræðingurinn
1945 þegar þær tóku að renna vestur
með jökulbrúninni í Gýgjukvísl. En
hann getur ekki þess að menn fari
jökulveg ef áin reynist ófær, enda
ekki víst að það hafi verið fær leið
þá. Skeiðará segir hann koma úr
austurjaðri jökulsins og renna þaðan
beint til sjávar, en við ós hennar hafi
strandað skip frá Hollandi 1667.
Virðist helst að hann telji ósinn
óbreyttan frá þeim tíma.
SVEINN PÁLSSON
Það er þó ljóst að um miðja 18. öld er
Skeiðará farin að renna austur með
Oræfasveit. Eggert Olafsson og
Bjarni Pálsson fóru um Skeiðarár-
sand árið 1756 og lýsa vötnunum
svipað og Sigurður sýslumaður
(Eggerts Olafsson 1981). Þeir segja
að út í Ingólfshöfða sé oftast yfir lítið
vatn að fara, nema þegar Skeiðará
rennur norðan við hann „eins og
hún gerir nú". En þeir segja ekkert
um hvar á sandinum Skeiðará rann
fram. Hún gæti því hafa verið farin
að nálgast Skaftafell, eins og hún
hafði gert áður en Sveinn Pálsson fór
þar um.
Hann fór um Skeiðarársand í
september 1793, fékk fylgd yfir
Núpsvötn en gekk vel yfir Skeiðará
án fylgdar (Sveinn Pálsson 1983).
Hann segir Sandinn gróðurlausan
en sá þó eyrarrós, holurt og mela-
blóm. Hann fór skammt fyrir framan
jökulinn og er því Ijóst að Sigurðarfit
hefur ekki verið til því þá hefði hann
minnst á hana og gróðurfarið þar.
Daginn eftir dvaldi hann í Skaftafelli
og skrifaði nokkuð langt mál í dag-
bók sína, en lýsir hvorki Skeiðará né
Skeiðarársandi nánar. Þegar hann
kemur austar í sveitina, getur hann
þess að Skeiðará hafi spillt útræði
við Ingólfshöfða og tók það svo að
hún hefði eyðilagt vör. Það var þó
annað sem gerðist og því hafði sr.
Gísli Finnbogason lýst í bréfi til Árna
Magnússonar um 1700, en þar segir
hann að ekki verði róið frá Ingólfs-
höfða nema í mestu sjódeyðum
vegna útgrynnis sem nú sé komið
þar. En rétt mun það sem Sveini var
sagt að Skeiðará hafi valdið grynn-
ingunum. Sigurður sýslumaður get-
17. ágúst 1996. Jökulöldur og tjarnir við Jaðar Skeiðarárjökuls. Ljósmynd Oddur
Sigurðsson.
27. nóvember 1997. Gamall malarhóll á Skeiðarársandi. Pollurinn er eftir jaka sem
grafist hefur í sandinn og bráðnað. Ljósmynd Oddur Sigurðsson.
komið svona austarlega nema í
hlaupi. En þetta skjal mun vera
fyrsta heimild um nafnið Skeiðará,
en ekkert verður vitað hvað það var
þá orðið gamalt, því ekkert er að
marka þó fræðimenn hafi haldið
gamla nafninu lengur. Það gerðu
þeir með nafnið Hnappafellsjökul
löngu eftir að hætt hefur verið að
nota það í Öræfum. Það er fyrst með
skýrslu Sigurðar sýslumanns, sem
áður getur, að lýsing fæst af Skeiðar-
ársandi. Stjómin sendi 28 spurning-
ar til sýslumanna og vom þær af
ýmsu tagi, m.a. var spurt um
hreppamörk. Þeim sýslumönnunum
Sigurði og Bjarna Nikulássyni ber
saman um að Skeiðarársandur til-
heyri Austur-Skaftafellssýslu og að
Núpsvötnin ráði mörkum, en vel
kemur fram að hann er talinn alveg
nytjalaust land, enda tekur Sigurður
fram að hann sé alveg graslaus.
Hann segir Núpsvötnin háskaleg og
oft nærri eða alveg ófær yfir hásum-
arið og sama sé að segja um Skeið-
ará, enda hafi þar oft orðið slys. Ekki
virðist það þó hafa verið eftir annál-
um að dæma, en ekki er víst að þau
hafi öll komist í annála. Á seinni öld-
um hafa mjög fá slys orðið á Skeiðar-
ársandi, enda hafa ferðamenn yfir-
leitt fengið örugga fylgdarmenn.
Sigurður segir margar smáár vera á
sandinum sem ekki séu farartálmar.
Á því varð ekki stór breyting fyrr en
124