Náttúrufræðingurinn - 2003, Qupperneq 68

N áttúrafræðingurinn
ÞAKKARORÐ
Markus Rennen og Kolbeinn Amason hjá Landmælingum Islands mátu þá
skekkju sem hlýst af mælingum á flatarmáli á óuppréttum loftmyndum
með þeirri aðferð sem lýst var hér að ofan. Reynir Fjalar Reynisson sá um
tölvuvinnslu korta og mynda. Erik Sturkell veitti aðgang að óbirtum upp-
lýsingum um sig Surtseyjar. Ólafur Ingólfsson las yfir handrit að greininni.
Þessum aðilum öllum fæmm við alúðarþakkir.
HEIMILDIR
Garvin, J.B., Williams, R.S., Frawley, J.F. & Krabill, W.B. 2000. Volumetric
evolution of Surtsey, Iceland, from topographic maps and scanning air-
borne laser altimetry: 1968-1998. Surtsey Research 11.127-134.
Gísli Viggósson, Hjalti Harðarson, Steingrímur Gunnarsson & Guðjón S.
Tryggvason 1994. Data collection and information system on weather
and sea-state for seafarers. Proceed., Hornafjörður Internat. Coastal
Symposium, Höfn, June 20.-24. 681-688.
Guðmundur Kjartansson 1967. Nokkrar nýjar C14 aldursákvarðanir. Nátt-
úmfræðingurinn 36.126-141.
Moore, J.G., Sveinn P. Jakobsson & Jósef Hólmjárn 1992. Subsidence of
Surtsey volcano, 1967-1991. Bulletin of Volcanology 55.17-24.
Norrman, J.O. 1978. Coastal changes in Surtsey island, 1972-1975. Surtsey
Research Progress Report 8. 53-59.
Norrman, J.O. 1980. Coastal erosion and slope development in Surtsey is-
land. Zeitschrift zur Geomorphologie Supplement Band. 34. 20-38.
Norrman, J.O. 1985. Stages of coastal development in Surtsey island. í:
Guttormur Sigbjarnarson (ritstj.), Proceed., Iceland Coastal and River
Symposium. Bls. 33-40.
Norrman, J.O. & Erlingsson, U. 1992. The submarine morphology of Surts-
ey volcanic group. Surtsey Research Progress Report 10. 45-56.
Páll Einarsson, Freysteinn Sigmundsson & Ingvar Þ. Magnússon 1994. A
kinematic GPS survey in Surtsey 1992. Raunvísindastofnun Háskólans,
fjölrit RH-23-94. 11 bls.
Rennen, M. 2000. Orthophoto generation and 2D photogrammetric aerial
image processing in order to update and supplement topographic
maps at Landmælingar íslands (Landmælingar Islands, óbirt skýrsla).
Sigurður Þórarinsson 1966. Sitt af hverju um Surtseyjargosið. Náttúmfræð-
ingurinn 35.153-181.
Sigurður Þórarinsson 1968. Síðustu þættir Eyjaelda. Náttúmfræðingurinn
38.113-135.
Sveinn P. Jakobsson 1968. The geology and petrography of the Vestmann Is-
lands. A preliminary report. Surtsey Research Progress Report 4.
113-129.
Sveinn P. Jakobsson 1978. Environmental factors controlling the palagonit-
ization of the Surtsey tephra, Iceland. Bulletin of the Geological Society
of Denmark 27 (Special issue). 91-105.
Sveinn P. Jakobsson 1995. Rof Surtseyjar. I: Björn Hróarsson o.fl. (ritstj.).
Eyjar í eldhafi. Afmælisrit til heiðurs Jóni Jónssyni, 3. okt. 1995. BIs.
277-282.
Sveinn P. Jakobsson 2000. Jarðfræðikort af Surtsey, mælikv. 1:5.000. Nátt-
úmfræðistofnun íslands & Surtseyjarfélagið.
Sveinn P. Jakobsson, Guðmundur Guðmundsson & Moore, J.G. 2000.
Geological monitoring of Surtsey, Iceland, 1967-1998. Surtsey Research
11. 99-108.
UM HÖFUNDANA
Sveinn P. Jakobsson (f. 1939) lauk mag.scient.-prófi í jarð-
aBk fræði við Kaupmannahafnarháskóla 1969 og dr. scient.-
— fJmk Prófi frá sama háskóla 1980. Hann hefur starfað sem sér-
. 4 fræðingur hjá Náttúmfræðistofnun íslands síðan 1969.
mÉk
Guðmundur Guðmundsson (f. 1937) lauk prófi í eðlis-
verkfræði við Verkfræðiháskólann í Stokkhólmi 1962 og
Ph.D.-prófi frá Háskólanum í Cambridge 1966. Hann
starfar nú við tölfræðirannsóknir hjá Seðlabanka íslands
og Hafrannsóknastofnuninni.
PÓSTFANG HÖFUNDA / AUTOHORS' ADDRESSES
Sveinn P. Jakobsson
sjak@ni.is
Náttúmfræðistofnun íslands
P.O.Box 5320
125 Reykjavík
Guðmundur Guðmundsson
gudmg@centbk.is
Seðlabanki Islands
150 Reykjavík
Fréttir
ÆVITÍMINN
EYÐIST
Á endum allra litninga eru síendur-
teknar DNA-raðir. Þessir litnings-
endar (fræðiheitið er telomere) stytt-
ast við hverja frumuskiptingu, og
þegar þeir eru orðnir of stuttir geta
frumurnar ekki lengur skipt sér og
líkaminn er brátt við dauðans dyr.
Ætla mætti að lífverur yrðu því
langlífari sem litningsendarnir
væru lengri. Nú er að koma í ljós að
það er ekki Iengd litningsendanna,
heldur það hve mikið þeir styttast
við hverja frumuskiptingu, sem
setur ævilengd einstaklinga af til-
tekinni tegund takmörk.
Þetta var fyrst mælt hjá fuglum,
þar sem nokkurn veginn línulegt
samband var á milli árlegrar stytt-
ingar litningsendanna og há-
marksævi einstaklinganna. Hjá
skammlífustu fuglunum sem skoð-
aðir voru, sebrafinkum er deyja úr
elli fimm ára, styttust litningsend-
arnir um liðlega 500 basapör á ári,
en hjá hinum langlífustu í könnun-
inni, stormsvölum sem verða allt
að 36 ára, lengdust endarnir eftir
því sem fuglarnir eltust. Um það
þekkjast ekki önnur dæmi í lífrík-
inu.
Greining á styttingu litnings-
enda hjá átta tegundum spendýra
bendir til þess að sama regla gildi
um þau.
Nú mætti ætla að hagstætt væri
fyrir náttúruvalið að lengja ævi ein-
staklinganna. En á móti kemur að
krabbameinsfrumur, sem fjölga sér
langt umfram þarfir líkamans,
beita við það ensímakerfi sem kem-
ur í veg fyrir að litningsendarnir
styttist. Hér virðist því hafa skapast
jafnvægi á milli eðlilegrar ævi-
lengdar og myndunar illkynja
æxla.
New Scientist, 24. maí 2003: Cracking the DNA link to lifespan, eftir James Randerson. Örnólfur Thorlacius tók saman.
144