Náttúrufræðingurinn - 1997, Qupperneq 27

5. mynd. Haus 92 ára
manns með beinsýki
Pagets, „allr báróttr
útan svá sem hörpu-
skel“. Myndin var
tekin á ensku sjúkra-
húsi á áttunda áratug
aldarinnar. Sjúkling-
urinn var sjóndapur
og heyrnarlaus en
hélt andlegri reisn,
eins og Egill.
(Macmillan Press/
Byock 1995.)
Lýsingin kemur heim við það að blóð-
streymi er oft lítið til útlima sjúklinga með
osteitis deformans, svo þeir verða kaldir.
Útlit Egils
Samkvæmt Egils sögu skiptust í ætt Egils á
glæsimenni, svo sem Þórólfur bróðir hans,
og forljótir einstaklingar, og eru í sögunni
auk Egils tilnefndir faðir hans, Grimur eða
Skallagrímur, og Úlfúr afl hans, sem
auknefndur var Kveldúlfúr vegna þess hve
skapstyggur hann var á kvöldin. Miðað við
hugmyndir um arfgengi beinsýkinnar, sem
brátt verður vikið að, má ætla að þeir hafi
báðir verið haldnir henni. Byock (1994)
getur þess til að ofsaköst Kveldúlfs hafi
verið af völdum beinsýki.
Sjálfur víkur Egill að ljótleika sínum og
líkir höfði sínu við „hjalma klett“ eftir að
hann kvað (og hlaut) Höfúðlausn:
„Erumka leitt
þótt ljótr séi
hjalma klett
af hilmi þiggja. “
Annars staðar í sögunni er Agli þannig
lýst:
„Egill var mikilleitr, ennibreiðr, brúna-
mikill, nefít ekki langt, en ákafliga digrt,
granstæðit vítt ok langt, hakan breið furðuliga,
ok svá allt um kjálkana, hálsbrciðr ok
herðimikill, svá at þat bar frá því, sem aðrir
menn váru, harðleitr ok grimmlegr, þá er hann
var reiðr; hann var vel í vexti ok hverjum manni
hæri, úlfgrátt hárit ok þykkt ok varð snimma
sköllóttr; en er hann sat, sem fyrr var ritat, þá
hleypði hann annarri brúninni ofan á kinnina, en
annarri upp í hárrætr. Egill var svarteygr ok
skolbrúnn.“
ORSAKIR OG
ÚTBREIÐSLA SÝKINNAR
Beinsýki Pagets ertruflun á kalkefnaskiptum.
Á beineyðingarskeiði eyðist kalk úr beinum
sem við það linast. I staðinn safnast kalk í
blóð og veldur stundum eitrun eða myndar
steina í nýrum. Á uppbyggingarskeiði verða
beinin hörð og þctt og stundum stökk. Engin
einhlít lækning þekkist en reynt er að gefa lyf,
kalsitónín og dífosfónöt, sem hægja á vellu
kalks í beinum.
Orsakimar eru ekki ljósar. Erfðir virðast
koma við sögu, þótt arfmynstrið sé óljóst, en
einnig umhverfisþættir, svo sem veirusýking.
Sjúkdómsins verður sjaldan vart í mönnum
undir fertugu og hann er algengari í körluin
en konum.
Elsta þekkta tilvik veikinnar er afar þykk
hauskúpa ffá Egyptalandi, um 3000 ára. Ef
fallist verður á kenningu Þórðar Harðarsonar,
cn hún virðist mjög sennileg, em vart til eldri
skráðar heimildir um osteitis defonnans en í
Egils sögu Skallagrímssonar.
Með bættum aðferðum til greiningar hefúr
komið í ljós að sýkin er talsvert algeng, í það
minnsta sums staðar. Nákvæm greining fæst
af röntgenmyndum eða blóðsýnum, þar sem
137