Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 81

Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 81
Ummyndun nær yfírleitt til lítils hluta bergs. Mestur hluti þess er ferskur. Ummyndunar- steindir er aðeins að finna næst sprungum og öðrum glufum í berginu, svo og sem holu- fyllingar. Berggerðin hefur mikil áhrif á umfang ummynd- unar. Þannig getur þéttur miðhluti hraunlaga verið nán- ast ferskur meðan gjallkarginn efst í laginu er mikið ummynd- aður og holufylltur (10. mynd). Það sem mestu ræður hér um er að grunnvatn, sem er hvatinn að allri ummyndun, á greiðari aðgang að berginu í gjallkarganum. Þar er snerti- flöturinn milli vatns og bergs margfalt meiri en í heilsteypt- um miðhluta hraunsins. Auk stærðar snertiflatar milli vatns og bergs er magn ummyndun- arsteinda háð því hverjar frumsteindir bergsins eru, hitastigi vatnsins og hversu lengi ummyndunin hefur verið í gangi. Ummyndun er jafnan lítil sem engin ef hiti er lágur en hún eykst með hækkandi hita. Þetta sést best af því að ung jarðlög eru fersk, þ.e. ekki um- mynduð, en eldri jarðlög, sem hafa grafíst dýpra og því náð að hitna meira eftir að þau mynduðust, eru hins vegar meira ummynduð. Ummyndunarsteindir sem mynda holufyllingar eru al- gengar hér á landi. Áberandi eru ýmsar kísilsteindir, eins og kvars og kalsedón, sömuleiðs kalk eða silfurberg (kalsít). En þekktastar eru holufyllingar af margskonar séólítum (geisla- steinum). Aðrar steindir sem oft mynda holufyllingar eru seladónít, sem er dökkgræn leirsteind, apófyllít, klórít og 8. mynd. Holufyllt ólivín-basalt. Myndin er tekin af bjargi niður í fjöru í Botnsvogi í Hvalfirði. Holu- fyllingamar eru af tomsóníti. Bergið er að mestu holu- fyllt. Blöðrumar, sem holufyllingamar hafa myndast í, eru flestar nokkuð stórar (1-2 cm) og ílangar. Þó er hluti bergsins með smærri blöðmm og nokkmn veginn kúlulaga. Mynd: Stefán Amórsson. 9. mynd. Ummyndað ólivín-basalt skammt innan við Sandfell í Kjós. Ólivín, sem er algeng fmmsteind í basalti, ummyndast auðveldlega. I stað ólivínsins koma ýmsar ummyndunarsteindir. Má þar nefna serpentínít, smektít og járnoxíð. Tvær þær fyrmefndu em léttari í sér en ólivínið - rúmmálsfrekari. Myndun þeirra spennir bergið út og smákvamar það, gerir það laust í sér - morkið - og leiðir til áivalra veðmnarforma. Þetta ferli er sambærilegt við frostveðmn sem verður þegar vatn í spmngum og glufum í bergi frýs. A miðri myndinni og einnig neðst á henni má sjá dökka steina. Þar hefur frostveðrun molað veðrunarkápuna af morknu berginu og sést þar að það er nær svart á lit. Bergmylsnan umhverfis steina ogklappir er niðurmolað basalt. Mynd: Stefán Arnórsson. 191
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.