Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 75

2. mynd. Veðruð basaltklöpp á Kjalarnesi. Bergið er hulið skófum og veðrunarkápu sem
víðast er aðeins nokkrir millimetrar á þykkt. Á miðri myndinni sést i ferskt brotsár (dökkt)
þarsem veðrunarkápan hefur verið brotin af. Mynd: Stefán Arnórsson.
Þær veðrunarsteindir sem við sjáum á
íslandi í dag hafa myndast á síðustu tíu
þúsund árum eða þar um bil, því fyrir þann
tíma var landið að langmestu hulið jökli.
Veðrunarkápa á berum klöppum nemur oft
aðeins nokkrum millimetrum og er í mesta
lagi nokkrir sentimetrar (2. mynd). Því er
ljóst að efnahvarfaveðrun er hæggeng.
Yfirleitt eru veðrunarsteindir í jarðvegi liér
á landi einnig óverulegar að magni til.
Þar sem jöklar huldu ekki land á ísöld
gemr veðrunarkápan verið tugir metra á
þykkt, enda hefur hún liaft milljónir ára til
að myndast. Þykkust er hún í röku hita-
beltis- og savannaloftslagi, en í síðar-
nefnda loftslaginu er regntími árstíða-
bundinn.
Ymsir þættir ráða því að kápa veðrunar-
steinda á klöppum er þunn hér á landi og
vcðrunarsteindir í jarðvegi óverulegar að
magni. Kalt veðurfar hefur sín áhrif, þar
sem lágur hiti hægir á þeim efnahvörfum
sem veðrunin er. En stuttur tími, mikil
úrkoma og hratt afrennsli í okkar íjöllótta
landi skiptir líka miklu máli. Þessir þættir
valda því að mikið vatnsmagn fer í gegnum
jarðveginn og vatnið er aðeins skamman
tíma í snertingu við hann. Hvort tveggja
vinnur gegn því að vatnið nái að leysa upp
nægilega mikið af jarðvegsefnum til að
mettast af veðrunarsteindum og koma
þannig af stað myndun þeirra. Við þessar
aðstæður flytur vatnið með sér mikið af
uppleystum efnum úr berginu. Hér á landi
eru þessir flutningar með því hæsta sem
gerist i heiminum í dag (Sigurður R.
Gislasono.il. 1996).
Aðalhvatinn að efnahvarfaveðrun eru
sýrur i vatninu en þær örva uppleysingu
bergsins. A síðustu árum hafa menn velt
því mikið fyrir sér hvort ýmsar lífrænar
sýrur í jarðvegi - jarðvegssýrur - örvi
efnahvarfaveðrun og efnisflutning með
vatni til sjávar. Gögn þar að lútandi eru
enn af skornum skammti og því eru
skoðanir skiptar. Hafí lífrænar sýrur
örvandi áhrif á efnahvarfaveðrun hefði
þetta ferli átt að taka stakkaskiptum á
jörðinni þegar jurtir tóku að þróast á
þurrlendi fyrir um 400 milljónum ára. í
185