Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 78

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 78
4. mynd. Rauður hveraleir á Krísuvíkursvæði. Enginn hiti er í rauða leirnum. Fjær sér í ljósgráan leir. í honum er hiti og örlítið gufuútstreymi. Rauði liturinn stafar af steindinni hematíti, sem eroxíð afþrígildu járni (FejJ,). Talið er að hematít myndist aðallega við oxun á brennisteinskís. Brennisteinskísinn myndast í heitum leir við útfellingu næst gufuaugum. Þegar leirinn kólnar oxast brennisteinskísinn i hematít vegna efnahvarfa hans við súrefni sem uppleyst er í regnvatni. Mynd: Stefán Amórsson. Hið brennisteinssúra vatn leysir auðveld- lega upp frumsteindir bergsins og gler og skolar mörgum efnum burtu, t.d. natríum og kalíum, en önnur efni bindast í síð- steindum. Má þar sérstaklega nefha títan en einnig jám og ál. Auk þess bætist alltaf meira eða minna af brennisteini við hið veðraða berg. Þannig leiðir veðmn með brennisteinssúru vatni til mikilla breytinga bæði á efna- og steindasamsetningu bergsins. Guðmundur E. Sigvaldason (1959) rannsakaði ummyndun á súru bergi á Torfajökulssvæði og á basaltgangi norður af Hveragerði í næsta nágrenni við leirhveri. I báðum tilvikum breyttist bæði efna- og steinda- samsetning upprunabergsins því meira sem nær dró leir- hvemnum. Niðurstöðumar gáíú til kynna að skipta megi hinni súm yfirborðsveðrun i nokkur stig sem hvert um sig ein- kennist af ákveðnum steindum. Þegar hið brennisteinssúra vatn skolar burtu sífellt meiru af efnum brotna þær veðran- arsteindir niður sem fyrstar urðu til, svo sem leirsteindin smektít, en í staðinn koma nýjar steindir, t.d. kaólínít. Á síðasta veðrunarstigi saman- stendur leirinn af kaólíníti, ókristölluðum kísli, anatasi (títanoxíði) og breytilegu magni af brennisteini, brenni- steinskís og stundum gifsi. Vegna smæðar korna í hveraleir er hvorki gerlegt að greina margar steindanna í honum með berum augum né lúpu. Þó má oft sjá teningslaga og bronslita kristalla af brennisteinskís. Brennisteinninn er auð- þekktur á gula litnum, sömu- leiðis hematít (ferríoxíð) á dökkrauðum lit (5. mynd). Þá er gifs auð- greinanlegt. Það myndar stóra, hvítmatta kristalla sem mynda hrauka sem gjaman standa upp úr kulnuðum leir (6. mynd). 5. mynd. Ljós skella af hveraleir umhverfis lítið gufuauga í Neðri-Hveradal á Krísuvíkursvæði. Leirinn er að mestu úr kaólíníti. Við gufuaugað (hægra megin í skellunni) er leirinn gráleitur vegna örsmárra kristalla afbrennisteinskís. Við jaðra skellunnar er kaldur leirinn litaður afhematíti (sjá texta við 4. mynd). Mynd: Stefán Arnórsson. 188
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.