Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1997, Side 78

Náttúrufræðingurinn - 1997, Side 78
4. mynd. Rauður hveraleir á Krísuvíkursvæði. Enginn hiti er í rauða leirnum. Fjær sér í ljósgráan leir. í honum er hiti og örlítið gufuútstreymi. Rauði liturinn stafar af steindinni hematíti, sem eroxíð afþrígildu járni (FejJ,). Talið er að hematít myndist aðallega við oxun á brennisteinskís. Brennisteinskísinn myndast í heitum leir við útfellingu næst gufuaugum. Þegar leirinn kólnar oxast brennisteinskísinn i hematít vegna efnahvarfa hans við súrefni sem uppleyst er í regnvatni. Mynd: Stefán Amórsson. Hið brennisteinssúra vatn leysir auðveld- lega upp frumsteindir bergsins og gler og skolar mörgum efnum burtu, t.d. natríum og kalíum, en önnur efni bindast í síð- steindum. Má þar sérstaklega nefha títan en einnig jám og ál. Auk þess bætist alltaf meira eða minna af brennisteini við hið veðraða berg. Þannig leiðir veðmn með brennisteinssúru vatni til mikilla breytinga bæði á efna- og steindasamsetningu bergsins. Guðmundur E. Sigvaldason (1959) rannsakaði ummyndun á súru bergi á Torfajökulssvæði og á basaltgangi norður af Hveragerði í næsta nágrenni við leirhveri. I báðum tilvikum breyttist bæði efna- og steinda- samsetning upprunabergsins því meira sem nær dró leir- hvemnum. Niðurstöðumar gáíú til kynna að skipta megi hinni súm yfirborðsveðrun i nokkur stig sem hvert um sig ein- kennist af ákveðnum steindum. Þegar hið brennisteinssúra vatn skolar burtu sífellt meiru af efnum brotna þær veðran- arsteindir niður sem fyrstar urðu til, svo sem leirsteindin smektít, en í staðinn koma nýjar steindir, t.d. kaólínít. Á síðasta veðrunarstigi saman- stendur leirinn af kaólíníti, ókristölluðum kísli, anatasi (títanoxíði) og breytilegu magni af brennisteini, brenni- steinskís og stundum gifsi. Vegna smæðar korna í hveraleir er hvorki gerlegt að greina margar steindanna í honum með berum augum né lúpu. Þó má oft sjá teningslaga og bronslita kristalla af brennisteinskís. Brennisteinninn er auð- þekktur á gula litnum, sömu- leiðis hematít (ferríoxíð) á dökkrauðum lit (5. mynd). Þá er gifs auð- greinanlegt. Það myndar stóra, hvítmatta kristalla sem mynda hrauka sem gjaman standa upp úr kulnuðum leir (6. mynd). 5. mynd. Ljós skella af hveraleir umhverfis lítið gufuauga í Neðri-Hveradal á Krísuvíkursvæði. Leirinn er að mestu úr kaólíníti. Við gufuaugað (hægra megin í skellunni) er leirinn gráleitur vegna örsmárra kristalla afbrennisteinskís. Við jaðra skellunnar er kaldur leirinn litaður afhematíti (sjá texta við 4. mynd). Mynd: Stefán Arnórsson. 188
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.