Náttúrufræðingurinn - 1997, Qupperneq 93

FYRSTA ÍSLENSKA
MOSAFLORAN
Bergþór Jóhannsson:
ÍSLENSKIR MOSAR I-IX.
Fjölrit Náttúrufræðistofnunar 12, 13, 15,
16, 19, 20,21,22, 24, 26 og 27.
Reykjavík 1989-1995.
Ef kenna ætti land vort við eitthvert
gróðurlag eða plöntuflokk væri „Mosa-
land“ áreiðanlega best viðeigandi. Ovíða á
jarðríki mun mosinn vera eins áberandi og
hérlendis, einkum þó um sunnan- og
vestanvert landið þar sem loftslagið er
hafrænast. Þar eru margra ferkílómetra
svæði þakin af mosateppi eða mosaþembu
og vart verður stungið svo niður fæti á þeim
slóðum að ekki verði einhver mosagróður
fyrir. Ef allur mosagróður hyrfi af landinu
væri gróðurlendi þess víða flakandi sár. Þó
mosinn sé ekki stórvaxinn mildar hann
hrjúfa ásýnd landsins og þar sem mikið er
af mosa er landið sígrænt, jafnvel grænna
vetur en sumar.
Það sannast hins vegar á mosanum að
menn virða það minnst er þeir hafa mest af
og þurfa ekkert fyrir að hafa, enda hefur
mosinn víst aldrei verið í miklu áliti meðal
Islendinga. Menn höfðu líka fremur litlar
nytjar af honum miðað við aðra plöntu-
flokka og nú er hann mörgum garðeiganda
til ama.
I því Ijósi er það skiljanlegt að við
eignuðumst ekki mosafræðing fyrr en
nokkru eftir miðja 20. öldina og nú fyrst er
íslenska þjóðin að eignast sína fyrstu
mosaflórubók sem hann er að semja. Hér er
að sjálfsögðu átt við Bergþór Jóhannsson
sem er upprunninn í Bjamarfirði á
Ströndum og nam sín fræði í Þýskalandi á
sjötta áratugnum. Um nokkurra ára skeið
vorum við skólafélagar í háskólabænum
Göttingen í Neðra-Saxlandi og hrifumst þá
báðir af fegurð og Qölbreytni mosanna og
tókum að fást við að safna þeim og
nafngreina þá. Örlögin ætluðu þó aðeins
öðrum okkar að verða mosafræðingur og
þau völdu Bergþór til þess. Þar held ég að
þau hafi valið rétt.
Árið 1959 hófst Bergþór handa fyrir
alvöru að rannsaka mosaflóru Islands á
eigin spýtur og má víst segja að síðan hafi
hann ekki litið upp úr því verkefni, ef
undan er skilið tveggja ára hlé 1987-88 er
hann fékkst aðallega við greiningu
íslenskra undafífla og ritaði um þá.
Á þessum árum var dagstofan á heimili
Bergþórs jafnframt rannsóknastofa hans.
Þar sat hann oftast yfír smásjánni og
mosasýni um öll borð og bekki þegar ég
heimsótti hann. Árið 1964 lagði Bergþór
fram prófritgerð um islenska haddmosa
(Polytrichaceae) við háskólann í Osló og
tók kandídatspróf þaðan. Sama ár var hann
ráðinn sérfræðingur að Náttúrufræði-
stofnun íslands og fíutti þá aðstöðu sína
þangað.
Af ný/um bókum
Um það leyti byrjaði hann að semja
nákvæmar lýsingar á íslenskum mosa-
tegundum og teikna myndir eftir smásjár-
sýnum af hinum ýmsu líffærum þeirra. Það
var þó ekki fyrr en cftir „undafíflafríið“ að
sú ákvörðun var tekin að búa þessar
lýsingar til prentunar og stefna að útgáfu
íslenskrar mosaflóru í heftum í líkingu við
þau sem hann hafði skrifað um undafiflana.
Kom fyrsta heftið út árið 1989 og fjallaði
um barnamosa (Sphagnum).
í inngangi heftisins segir hann:
„Ýmislegt hefur verið ritað um íslenska mosa
cn engin íslensk mosaflóra er þó til cnn. Líta má
á þetta rit sem upphaf tilraunar til að setja
saman íslenska mosaflóru. Ætlunin er að birta
hana smám saman í hlutum og verður þá birt
það sem tilbúið er hverju sinni þótt ekki sé í
flokkunarfræðilegri röð. Erfíðustu ættir og
ættkvíslir verða látnar mæta afgangi.“
Um áramótin 1995-96 voru komin út 11
hefti af mosaflórunni, samtals um 1060
bls. Stærsta heftið (160 bls.) um hnokk-
203