Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 37

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
91
Hvað myndun hólanna viðvíkur hefur hann hina sömu skýringu
og áður er getið. Hann segir: „Autant qu’il m’a été permis d’élever
des présomtions a leur égard, je crois pouvoir avancer que ces horni-
tos résultent évidemment du contact de la lave avec les eaux d’un
grand lac, entiérement comblé par elle, ainsi que j’en ai déja fourni
un exemple au commencement de cet ouvrage“ (2, bls. 226). Af
þessum orðum hins franska jarðfræðings er auðsætt, að honum var
Ijóst, hvernig hólarnir eru til orðnir.
í Landfræðissögu íslands getur Thoroddsen itm bók Eugéne
Roberts og fer um hana viðurkenningar orðum, en minnist hins
vegar ekki á skýringu hans á myndun gervigíganna (3, bls. 249—
251).
Af eðlilegum ástæðum er erfitt að fullyrða nokkuð um það nú,
hvernig það vatn var, sem Landbrotshraunið rann yfir. Eugéne
Robert talar um stórt stöðuvatn (2) og Þ. Thoroddsen um vötn
og mýrar (1, bls. 110—117) eða grunnan fjörð (4, bls. 143; 5, bls.
75) og loks telur Sigurður Þórarinsson, að þarna hafi verið sandur
með árkvíslum (6, bls. 71).
í greinarkorni mínu „Móbergsmyndun í Landbroti “ (7. bls. 120)
gat ég þess, að ég hefði fundið hraunkúlu í hól nálægt Seglbúðum
og innan í henni ljósleitt, leirkennt efni, sem mér hefði ekki tek-
izt að ákvarða, þegar ég skrifaði greinina. Hér fór sem oft vill verða,
að leitað var langt yfir skammt. Athuganir í smásjá leiddu strax í
Ijós, að hér var um að ræða kísilgúr (diatomit), þ. e. skeljar kísil-
þörunga. Það hefur reynzt mögulegt að greina allmarga af þessum
þörungum. í hraunkúlunni, sem að ofan getur, ber mest á eftirtöld-
um kísilþörungum: Cymbella aspera, C. cymbijormis, C. Ehren-
bergii, C. lanceolata, Epithemia argus, E. intermedia, E. Mulleri E.
sorex, E. turgida, Eunotia alpina, E. diodon, E. robusta, Fragilaria
construens, F. Harrissonii, F. pinnata, F. virescens, Gomphonema
acuminatum v. coronata, G. constrictum. Melosira distans, M. is-
landica, M. italica. Pinnularia sp. Surirella Capronii, S. elegans.
Nokkrar fleiri tegundir eru þarna, en ástæðulaust er að telja þær
upp hér. Surirella Capronii Brébisson virðist vera meðal sjaldgæf-
ari kísilþörunga á íslandi. Þessi þörungur lifir, að því er Fr. Hu-
stedt (9) telur, einkum í botnleðju stórra stöðuvatna („im Grund-
schlamm grösserer Seen“).
Vitanlega er ekki hægt að draga neinar víðtækar ályktanir af