Náttúrufræðingurinn - 1942, Síða 8

52
NÁTTÚR UFRÆÐINGURINN
hann á steinóttan og sendinn leir, sem liann liafði oft séö erlendis,
og enginn liafði efazt um að væri botnleir undan skriðjöklum.
Einhver líking virtist vera með þessum jarðlagamyndunum, sem
annars vóru þó svo ólílcar. Og ólíklegt virtist það, að hér gæti ver-
ið um jarðlög að ræða, sem upprunnin væri á sama hátl. Ilinn
erlendi leir var linur og sums staðar mjúkur, þursabergið íslenzka
hart eins og storknuð steypa. En augljóst var það hverjum, sem
með athygli virti fyrir sér þella liérað, að stórkostlegar breyting-
ar höfðu orðið á landslagi þess síðan þursabergið í liömrunum
myndaðist. Landslag Hreppanna hafði skapazt síðan. Fjöllin og
dalirnir á þessum slóðum voru yngri en þursabergið, sem sá i
brotasárið á út úr fjallahlíðunum og í hólahnjótunum. Ef þetta
berg var gömul, ummynduð botnurð, lilaut það að vera vottur
miklu eldri isaldar, en áður var kunn á íslandi. Þetla var svo stór-
kostleg uppgötvun i jarðlagsskipun íslands, að hún hlaut, ef rétt
reyndist, að valda hvörfum i þekkingu manna i jarðsögu þess. Það
getur því enginn undrast á því, að jarðfræðingurinn, sem var að
hefja íslandsrannsóknir sínar, væuá i fyrstu tregur til að trúa, að
slíkt gæti átl sér stað. En þrátt fyrir mikinn mun, varð líkingin
við botnurðir skriðjökla greinilegri og greinilegri, þvi lengur sem
liorft var á hamrana. Uppgötvunin virtist svo frábær, að bún tók
huga vísindamannsins fanginn, og rannsókn fornra fjöruborða
veilc til hliðar um stund.
Nú var unnið með liuga og hamri — mente et malleo —, dag
eftir dag og viku eftir viku, og leitað að sönnuninni fyrir þvi, að
þursabergið væri jökuljarðmyndun. Allt var gert, sem unnt var,
til að komast að sem áreiðanlegastri niðurstöðu um uppruna og
þróun þessa hergs. Mörg brött brekkan var klifin i leit að jökul-
rispuðum sleinum og ísifáguðum flötum, og svo kom að lokum,
að sannanirnar fengust fvrir handhragði jökulsins á móbergs-
smíðinni. Helgi Pjeturss liafði ráðið þá gátu i jarðfræði íslands,
sem svo mörgum jarðfræðingum liafði áður reynzt torráðin. Á
þessari frábæru uppgötvun dr. Helga Pjeturss livíla enn allar mó-
bergsrannsóknir íslands.
Á Snæfellsnesi vestur, milli Neslirepps innan Ennis og Eyrar-
sveitar, skagar þverhníptur höfði í sjó út. Þetta er Búlandsliöfði.
Leiðin milli sveita liggur fyrir liöfðan, og hefur hún jafnán þótt
torfær vegfaröndum. Það var sumarið 1902, að Helgi Pjeturss
kannaði Búlandshöfða og rakti jarðlagaskipun hans. Fann hann
þar mjög merkilegar heimildir að ísaldarsögu landsins. Hamra-
brún liöfðans er 135 metra há vfir sjó, og i þá hæð nær blágrýtis-