Náttúrufræðingurinn - 1942, Síða 35

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
79
eins og liún er venjulega lcölluð, sem þessi fáu dæmi liér að fram-
an hafa verið tekin úr, tákni fyrstu nauðsynlegu skrefin til vís-
indalegra rannsókna. Að finna sér yndi í því að liverfa út í nátt-
úmna og safna þar athugunum og staðreynduín, sem fara fram
hjá athygli hversdagsmannsins, það er að plægja jarðveginn fyrir
náttúruvísindin. Megum vér íslendingar minnast margra ágætra
manna fyrir slík störf, Sveins Pálssonar, Jónasar Hallgrímsson-
ar, Benedikts Gröndals, svo að nefnd séu örfá nöfn. En þekking-
arforði sá, er þannig safnast, er aðeins liornsteinar heimpek-
innar. „En ekkert á skilið nafnið heimspeki nema það, sem út-
skýrir orsakir og grundvallarreglur hlutanna“, segir Aristoteles.
Hefði liann þó unnið mikið afrek með ])ví einu að sýna mennt-
uðum mönnum síns tíma, að nákvæm athugun náttúrunnar væri
ómaksins verð. En hann gerði miklu meira. Úr ýmsum drögum
til náttúrufræðilegrar þekkingar gerði hann vísindi, sem hann
haslaði völl innan vébanda heimspekinnar eins og áður er sagt.
Hann skipaði náttúruvísindunum sæti við’ldið hinnar eldri vis-
indagreinar, stjörnufræðinnar, er haldið liafði hug spekinga og
memilaðra manna föngnum, í Egyptalandi og Auslurlöndum um
margra alda skeið og i Grikldandi í nokkurar aldir.
Aristoteles útskýrir tilgang þann, er fyrir lionum vakti og af-
sakar nýbreyttni sína með þessum orðum: „Vafalaust fyllir dýrð
liimintunglanna oss meiri gleði en íhugun þessara jarðhundnu
hluta, ])ví að sól og stjörnur fæðast ei né lieldur eru þær hrörnun
undirorpnar, en eru eilífar og goðkynjaðar. En himnarnir eru
liáir og f jarlægir, og er þekking sú, er skynfæri vor veila oss um
himintunglin, óljós og rýr. Slcepnurnar eru hins vegar við bæjar-
dyr vorar, og ef vér æskjum þess, getum vér aflað oss víðtækrar
og áreiðanlegrar þekkingar um sérliverja þeirra. Vér höfum yndi
af fegurð likneskis, ættu þá ekki lifandi verur að fylla oss fögn-
uði og það þeim mun fremur, ef vér í anda heimspekinnar leitum
að orsökum og oss verða Ijósar sannanir fyrir skynsamlegri nið-
urröðun. Þá mun markmið náttúrunnar og óliagganleg lögmál
hennar alstaðar opinberast, þar sem allt í hennar fjölþætta starfi
keppir að einni eða annarri mynd þess fagra.“
[Aðallicimild mín við sðmningu grcinarkorns þcssa liefir vcrið ritgerð
eftir Englendinginn D’Arcy Wentwortli Thompson.]