Náttúrufræðingurinn - 1967, Qupperneq 61

NÁTT Ú RUFRÆÐINGURINN
153
(COa), sem losnar í frumunum við bruna lífrænna efna binzt
strax vatni og verður að kolsýru (H2C03), sem jafnharðan hlut-
leysist (neutraliserast) til hálfs af basiskum efnum og myndar vetnis-
karbónat (HCO^). Vetniskarbónatið berst svo leyst í blóðvökva til
lungna, jtar sem jrað myndar á ný koldíoxíð, sem menn anda frá sér.
Hvers kyns hormón eru sífellt í blóðinu. Þessi efni myndast víðs
vegar um í líkamanum, sum í sérhæfðum innkirtlum, sem hafa
hormónamyndun að meginstarfi, en ýrnis líffæri önnur framleiða
hormón ,,í hjáverkum". Hér verður ekki gerð grein fyrir hormón-
um, en þau eru n. k. boðberar líkamans og samstilla ásamt taug-
unum starfsemi líffæranna.
Blóðflokkar
Verulegan blóðmissi þola menn illa eða ekki. Kemur þar margt
til: vefirnir fá ónóg ildi og allur efnaflutningur raskast. Einnig
veldur minnkað blóðmagn truflun á efnasamsetningu frumanna,
því að æðakerfið dregur til sín efni frá umhverfinu, þegar blóð-
magn og blóðþrýstingur lækkar. En blóðflutningur milli manna
var fram á Jtessa öld miklum örðugleikum bundinn: bæði var hætta
á storknun blóðs við flutninginn, og einnig létust menn oft af
framandi blóði, jrótt hægt væri að koma jsví fljótandi inn í æða-
kerfið. Heimildir eru um tilraunir til blóðgjafar frá 17. öld. Eng-
lendingurinn Samuel Pepys gi’einir frá jsví í frægri dagbók sinni,
árið 1667, að maður hafi verið til Jress keyptur fyrir 20 skildinga
að fá í æðar sínar nokkurt magn sauðablóðs. Nokkrum dögum síðar
segir í dagbókinni, að maðurinn hafi komið á fund Konunglega
vísindafélagsins og hafzt allvel við. Sama ár gaf læknir Loðvíks 14.
Frakkakonungs, prófessor Jean Denys, nokkrum mönnurn blóð úr
sauðum og kálfum, en einn Jjeirra lézt eftir aðgerðina, svo að blóð-
gjöf var bönnuð í Frakklandi og tilraunir lögðust niður að mestu
annars staðar. Blóðflutningur manna á milli var stundum reyndur
á 19. öld, á sjúklingum, sem voru að dauða komnir vegna blóð-
skorts, og tókst stundum vel, en stundum ekki. Snemma á þeirri
öld lærðist mönnum að fyrirbyggja blóðstorknun við blóðgjöf, en
sarnt brást aðgerðin oft af ókunnum orsökum: menn kvörtuðu um
mikil eymsli eftir blóðgjöfina, J^vag Jreirra varð dökkt og þeir dóu
oft við harmkvæli. í önnur skipti tókst aðgerðin ágætlega, engra
ójtæginda varð vart.