Náttúrufræðingurinn - 1994, Qupperneq 65

9. mynd. Breski eðlis- og efnafrœðingur-
inn Michael Faraday (1791-1867). Hans
merkasta framlag til eðlisfræðinnar var
að innleiða sviðshugtakið.
Það er breski eðlisfræðingurinn Michael
Faraday (1791-1867) sem kalla má föður
þess. Hann var af fátæku bergi brotinn og
sjálfmenntaður í vísindum en gerði þó svo
merkar uppgötvanir í efnafræði og raffræði
að Bretar telja hann einhvern merkasta
vísindamann sem þar hefur komið fram. A
hugmyndum Faradays byggist megnið af
rafltækni nútímans. Faraday kunni ekki
mikið fyrir sér í stærðfræði en honum var
einkar lagið að setja hugmyndir sínar fram
á alþýðlegan og ljósan hátt, eins og hug-
myndir hans um sviðið og kraftlínur þess
bera vitni um. Bretar minnast Faradays á
þann fallega hátt að árlega er einhver
kunnur vísindamaður fenginn til að halda
alþýðlegan erindaflokk sem kenndur er við
Faraday.
James Clerk Maxwell (1831-1879) tók
við af Faraday og þróaði hugmyndir hans
áfram. Maxwell var Skoti, yfírburðagáfur
hans komu fljótt í ljós og ferill hans varð
glæsilegur þótt hann yrði ekki langlífur.
Maxwell hafði þá þekkingu og innsýn í
stærðfræði er Faraday skorti, hann kom
sviðshugmyndunum á stærðfræðilegt form,
batl þær í frægar jöfnur sem við hann cru
10. mynd. Skoski eðlis- og stærðfrœð-
ingurinn James Clerk Maxwell (1831-
1879). Hann batt hugmyndir Faradays í
stærðfrœðilegar jöfnur.
kenndar. Þessar jöfnur visuðu svo veginn
áfram, lengra en mannshugurinn gat séð
beint, þær sögðu fyrir tilvist rafsegul-
bylgna sem engan hafði órað fyrir. Þessar
bylgjur fundust svo áratugum síðar og nú
eru þær hverju mannsbarni kunnar, til
þeirra teljast bæði ljós og útvarpsöldur.
Yfírburðir sviðshugtaksins koma greini-
lega í ljós við hreyfingar eða breytingar.
Meðan allt er í föstum skorðum er ekki
mikill munur á því hvort hugsað er um svið
eða fjarhrif: Jörðin gengur sína leið um-
hverfis sólu vegna aðdráttarkrafts sólar-
innar eða vegna áhrifa þyngdarsviðs sólar.
En hætti sólin allt í einu að vera til (sem að
vísu er óhugsandi samkvæmt þeim náttúru-
lögmálum sem við þekkjum og treystum -
cn hér er þá komið út á slóðir ævintýranna)
- hvað þá? Myndum við verða þess vör
þegar í stað eða myndi einhver tími iíða
áður en áhrifín kæmu fram? Hér veita
sviðshugmyndin og afstæðiskenningin
svarið. Ekkert boð kemst með meiri hraða
en ljósið. Breytingar á þyngdarsviði fara
með ljóshraða eins og breytingar á raf-
segulsviði. Jörðin myndi fínna breytinguna
á þyngdarsviðinu um leið og við sæjum
59