Samvinnan - 01.12.1949, Qupperneq 59

GÖTHE: „FÁST OG
MEFISTÓFELES'
(Framhald af bls. 42)
því að fullkomna það sjálft og jafn-
framt fullkomna andstæðu þess, svo
að nálgast andleg heimsyfirráð undir
skikkju háðsins, eða að svíkja eitt mál-
efni í hendur annars með bros á vör.
HÉR er allt og ekkert eitt og hið
sama, alveg eins og Mefistófeles
og Fást eru það sama í persónu skap-
ara þeirra, sem lætur þá gera samning
sinn þannig, að hann umbreytir hinu
illa — því, sem er frá djöflinum, — í
allt, sem er mannlegt.
„Brjóst mitt, sem er læknað af lær-
dómsþorsta, mun héðan í frá vera opið
gagnvart sársauka, og það, sem er hlut-
skipti mannkynsins, skal verða mér
hin hæsta gleði, andi minn mun grípa
fegins hendi allt, sem er háfleygt og
djúpt og safna gleði mannkynsins og
sorgum þess í brjóst mitt og þannig
útvíkka mitt sjálf til þess að ná til
sjálfs þess alls.“
Er þetta samningur við kölska? Eða
játning um níhilisma? Vissulega ekki.
Þetta er hin hæsta játning til lífsins,
hinar háfleygustu vonir um að verða
fyrirmynd mannkynsins með því að
vera eins fús til þess að fórna og að
taka á móti fórnum. Þetta er hæsta
þrep húmanismans.
ESSI lífsjátning er of stórkostleg
og háfleyg til þess að hægt sé að
ganga fram hjá því ,,góða“ í henni,
eða hinu friðsamlega og jafnvel
bljúga. Aðeins ógagnrýninn dýrkandi
gæti þó látið sér yfirsjást, eða neitað
því, að Göthe var eins mikill andstæð-
ingur liugsjóna og Bismarck, hann var
aristókrati, menningarlega og póli-
tískt, og á stundum harðsvíraður
íhaldsmaður. Látum oss vera hrein-
skilin, jafnvel á þessari minningar-
liátíð. Hann var á móti prentfrelsi, á
móti almennum kosningarrétti, hann
var andstæðingur lýðræðis og stjórnar-
skipunar. Hann var sannfærður um,
að „vizka" væri einkaeign minnihlut-
ans, og hann var fylgismaður forsætis-
ráðherrans, sem stjórnaði með einræði
gegn vilja konungs og þjóðar. Enda
þótt honum væri í brjóst borin djúp
ást á andliti einstaklingsins — og hann
sagði, að eitt andlit gæti læknað sig af
þunglyndi —, hafði hann samt litla
eða enga trú á framþróun mannkyns-
ins, hvorki á byltingatímum þess né á
friðsamlegri framsóknartímum.
HANN var ekki friðarsinni, hann
hafði meira að segja góðan skiln-
ing á gildi valds og máttar í orustu,
„þangað til metinn er meiri styrkleiki
andstæðingsins“.
Hann var þó alltof vitur til þess að
játa ekki, að „stríð er sjúkdómur, sem
upphafsmenn þess ætluðu að mundi
viðhalda hreysti, en var síðan breytt
til þess að styrkja utanaðkomandi og
ónáttúrleg öfl“. En hann efaðist stór-
lega um hæfileika mannsins til þess að
læra rök og réttsýni. Þess vegna verður
enginn endir á reikulu ráði og blóðs-
úthellingum. Persónulega játar lrann,
að sér finnist það niðurdrepandi, að
vera góðknnningi nokkurs manns,
reiðin sér heilsusamlegri. Enda þótt
þetta sé tæplega kristileg ást á friði,
er hún lúthersk og í ætt við Bismarck.
Vegna snilligáfu sinnar og skýrrar
hugsunar, hefur hann stundum verið
nefndur „hinn þýzki Voltaire", og er
það um margt réttnefni. Hann hefur
verið borinn saman við Erasmus, og
er það ekki illa til fundið. Hin fjand-
samlega afstaða hans til frönsku bylt-
ingarinnar — enda þótt „Werther"
hans vísaði þar veginn — er keimlík
afstöðu Erasmusar til endurreisnar-
innar.
En þótt þessum samanburði væri
haldið áfranr, mundi hann naumast
verða til þess að lyfta Erasmusi. Alveg
eins og Erasmus, gáfaður, háfleygur
en fíngerður, fölnar við hlið hins
sterka Lúthers, fölna þeir báðir, þegar
þeir eru bornir saman við hið fágaða
og agaða eðli Göthes, því að Göthe
var bæði Erasmus og Lúther, sam-
bland hins grófa og hins guðlega, og
af slíku samblandi hefur engin svipuð
stærð litið ljós þessa heims síðan sögur
hófust. í persónu Göthes finnum við
hinn náttúrlega Þjóðverja og Suður-
Evrópumanninn sem algera, sam-
hæfða heild, og slík samhæfing er
raunar hin sama og að sameina snilli-
gáfu og skynsemi, leyndardóm og skýr-
leika, ljóðrænu og sálarfræði, skáld og
rithöfund. Það er raunar kraftaverk!
Hið „góða“ Þýzkaland er styrkt og
blessað af skáldgyðjunum. Fyrir þeirra
verk varð þýzkur maður fyrirmynd,
ekki aðeins fyrirmynd þjóðarinnar,
BRUNNURINN
(Framhald af bls. 47)
búri eða fangelsi. Það eina, sem maður sér,
er dálítill blettur af bláum himni. Börnin
eru farin, og þar með er síðasta bandið slit-
ið. Eitt sinn höfðu þau setið í kjöltu hans,
voru rjóð og heit, hlógu og flissuðu, tóku ut-
an um hálsin ná honum svo fast, að manni
lá við köfnun. Og svo hverfa þau einn góð-
an veðurdag og þá á maður engin börn leng-
ur. Hefur raunar aldrei átt nein börn og
mun aldrei eignast nein, því að nú er maður
orðinn gamall. Gamall og einn.
Loksins kom hún, hún Anna, með rós-
rauðar kinnarnar og æskufjör i hverri hieyf-
ingu. Hún hló að honum, skildi allt án þess
að spyrja nokkurs, gerði allt eins og hann
vildi, án þess að hann þyrfti að segja eitt
einasta orð. Hann steig þungt fram á las-
burða fótinn þegar þau gengu hlið við hlið
niður að þjóðveginum.
— Eg hef verið að hugsa um það, sagði
hann þegar þau stóðu úti fyrir dyrum húss-
ins, að eg er líklega orðinn of gamall fyrir
þig. Eg held að við ættum að hætta við
giftinguna. Ætli það sé ekki bezt að láta
allt vera eins og það er?
Hún horfði upp til hans, og það var
hvorki undrun né móðgun í svipnum.
— Eins og þú vilt, sagði hún. — Aðal-
atriðið er að þér líði vel.
Og svo brosti hún og tók undir handlegg
hans og leiddi hann inn í húsið og hann var
ekki einn lengur.
(Lausl. þýtt).
KRON f REYKJAVÍK
(Framhald af bls. 22)
við. Verkalýðshreyfingin hefur þegar
komið kaupgjaldsmálum alþýðustétt-
anna í bæjunum í það horf, að atvinnu
rekendur heimta verðlagshækkun í
hvert skipti sem kaupgjald verkalýðs-
ins er hækkað. Afleiðingin er sú, að
þótt kaupið sé knúið upp þá verður
ekki um neinar raunverulegar kaup-
hækkun að ræða vegna þess, að verð-
lagið fylgir alltaf á eftir. Þess vegna
væri eðlilegast að verkalýður bæjanna,
gjarnan undir forustu Alþýðusam-
bands íslands og S.Í.S. sameiginlega,
fari að gefa samvinnumálum meiri
gaum en hingað til. Fyrsta skrefið er
að alþýðustéttirnar í Reykjavík gerist
meðlimir í Kron og noti neytenda-
þjónustu þess. Næsta skrefið er svo að
a. m. k. iðnaðarmenn og sjómenn
stofni sín eigin samvinnuframleiðslu-
félög á hliðstæðan hátt og bændur
hafa gert.
heldur og „alls mannkyns", en öll þess
„sjálf“ umfaðmaði hann á sínu eigin,
örláta „sjálfi“.
(Lausl. þýtt. Stytt.)
59