Samvinnan - 01.02.1968, Page 40

ERLENDUR EINARSSON:
ÍSLAND OG
ALÞJÚÐASAMVINNU
SAMBANDIÐ
I. Upphaf
Nítjánda öldin er fæðingar-
öld ýmissa stefna í stjórnmál-
um og félagsmálum. Fátækt og
umkomuleysi verkafólksins,
eftir að iðnbyltingin fór að
segja til sín í lok átjándu ald-
ar og byrjun þeirrar nítjándu,
vakti gáfaða menn til umhugs-
unar um nýjar stefnur í stjórn-
málum og félagsmálum. Þess-
ir hugsuðir á öldinni sem leið
horfðu með skelfingu á hinn
sívaxandi fjölda öreiga, sem
dæmdur var til þrælkunar og
örbirgðar, á meðan yfirstétt
og iðjuhöldar söfnuðu vax-
andi auði og völdum. í hugum
hugsjónamannanna fæddust
nýjar stefnur, er miðuðu að
auknu fjárhagslegu lýðræði.
Nefna má menn eins og Bret-
ann Robert Owen (f. 1771) og
Þjóðverjann Karl Marx (f.
1818), en sá síðari átti eftir að
skapa nýja stefnu í stjórnmál-
um, er haft hefur víðtækari
áhrif í heimsmálum en nokk-
ur önnur einstök stjórnmála-
stefna. Robert Owen var hins
vegar brautryðjandi á þrengra
sviði en Marx. Hugsjónir hans
um útrýmingu fátæktar og
eymdar byggðust á samstarfi
manna til úrlausnar á vanda-
málunum. Robert Owen kveikti
ljós á stiku samvinnustarfsins.
Hin nýja hreyfing Owens barst
um Bretland, m. a. til iðnaðar-
bæjarins Rochdale, sem er
skammt frá Manchester, og
þar stofnuðu 27 vefarar fyrsta
reglulega kaupfélag veraldar
árið 1844. Höfuðreglur vefar-
anna eru enn í dag grundvall-
arreglur samvinnustarfs í flest-
um löndum heims.
Skipulag samvinnustarfs vef-
aranna breiddist síðan út um
Bretland og önnur lönd. Kaup-
félög og samvinnufélög risu
upp. Ný barátta fyrir bættri
verzlun var hafin. Árið 1882
stofnuðu bændur í Suður-
Þingeyjarsýslu fyrsta kaupfé-
lag á íslandi.
Þegar félögunum fjölgaði
voru stofnuð landssambönd
félaganna. Þessi hreyfing —
samvinnuhreyfingin — breidd-
ist ört út á síðari hluta 19. ald-
ar. í fylkingarbrjósti voru
bændur og verkamenn. Sam-
vinnufélög urðu baráttutæki
fólksins fyrir bættum kjörum.
Sumarið 1895 var haldinn
fundur í Reykjavík. Þar mættu
9 fulltrúar frá 6 kaupfélögum.
Var á fundi þessum samþykkt
að stofna Samband íslenzkra
kaupfélaga. Samband þetta
varð ekki langlíft, en gegndi
þó sínu hlutverki. Það gaf út
tímarit í tvö ár um samvinnu-
mál og hefur vafalaust undir-
búið jarðveginn fyrir stofnun
Sambands íslenzkra samvinnu-
félaga 7 árum síðar, árið 1902.
En fleiri voru það en íslend-
ingar, sem unnu að stofnun
sambands samvinnufélaga ár-
ið 1895. Á þessu ári komu sam-
an í Lundúnum fulltrúar sam-
vinnusambanda frá nokkrum
löndum og stofnuðu Alþjóða-
samvinnusambandið — Inter-
national Co-operative Alliance.
Það voru brezkir og franskir
samvinnumenn er beittu sér
fyrst og fremst fyrir stofnun
þess.
II. Tilgangur Alþjóðasam-
vinnusambandsins (I.C.A.)
Með stofnun Alþjóðasam-
vinnusambandsins var sam-
vinnustarfið fært út á nýtt
svið. Þetta samband varð sam-
einingartákn samvinnufólks
um víða veröld.
Alþj óðasamvinnusambandið
er fyrst og fremst fræðslu- og
menningarsamband, enda þótt
sumar deildir þess vinni á við-
skiptasviðinu. Megintilgangur
þess er að breiða út á meðal
þjóða þá hugsjón, sem felst í
samvinnustarfinu, og styrkja
og styðja samvinnustarf í hin-
um ýmsu löndum, skapa og
samræma grundvallarreglur
samvinnufélaga. I.C.A. gerir
sér Ijóst, að samvinnusamtök
hinna ýmsu landa hafa sam-
eiginleg hagsmunamál og að
hin ýmsu landssambönd geta
með sameiginlegu átaki í I.C.A.
verndað betur hagsmuni sína
og náð betri árangri við að
móta stefnu sína.
í 3. gr. samþykkta I.C.A. er
tilgangur þess skilgreindur
þannig:
a. Að vera sameiginlegur full-
trúi hverra þeirra stofnana,
sem í reynd fylgja þeim
grundvallarreglum, sem
I.C.A. hefur samþykkt.
b. Að útbreiða grundvallarregl-
ur og starfsaðferðir sam-
vinnu í heiminum.
c. Að útbreiða samvinnustarf í
öllum löndum.
d. Að tryggja hagsmuni sam-
vinnuhreyfingarinnar á öll-
um sviðum.
e. Að viðhalda góðu sambandi
á milli aðildarstofnananna,
sem eru innan vébanda I.C.A.
f. Að úttreiða vinsamleg og
efnahagsleg sambönd á milli
hinna ýmsu samvinnustofn-
ana, bæði innan hvers lands
og á alþjóðavettvangi.
g. Að vinna að því að friður og
öryggi megi ríkja í heimin-
um.
Samkvæmt 4. gr. samþykkt-
anna hyggst I.C.A. ná tilgangi
sínum með því:
a. Að halda alþjóðaþing með
vissu millibili.
b. Að senda fulltrúanefndir í
heimsóknir til samvinnusam-
taka allra landa, með það
sérstaka markmið fyrir aug-
um að kynnast samvinnu-
samtökunum, skiptast á
reynslu og gefa samtökun-
um þær ráðleggingar og
leiðbeiningar, sem þau
kunna að óska eða I.C.A.
kann að álíta æskilegar.
c. Að annast útgáfustarfsemi.
d. Að efla kennslu og kunnáttu
í samvinnumálum í öllum
löndum.
e. Að efla starf Henry J. May
stofnunarinnar, alþjóðlegr-
ar miðstöðvar fyrir sam-
vinnunám.
f. Að annast rannsóknir á
vandamálum, sem hafa
mikla þýðingu fyrir sam-
vinnuhreyfinguna, og safna
tölfræðilegum upplýsingum
(statistics) frá samvinnufé-
lögunum.
g. Að stofna alþjóðlegar deild-
ir á meðal samvinnufélaga á
sviði verzlunar, landbúnað-
ar, framleiðslu, iðnaðar,
banka og fjármála, vátrygg-
inga, húsbygginga auk ann-
arra sviða efnahagslífsins;
og að hafa náið samband við
þessar deildir.
h. Að hafa sem nánast sam-
starf við allar stofnanir
Sameinuðu þjóðanna og við
aðrar frjálsar alþjóðastofn-
anir, sem ekki eru á vegum
ríkisstjórna og sem skilja og
meta þýðingu samvinnu-
starfs.
í samþykktum I.C.A., 7. gr.,
er sérstakt ákvæði um frelsi
og sjálfstæði. Þar segir:
I.C.A. lítur á samvinnu sem
cháðan grundvöll, þar sem
fólk með hinar ólíkustu skoð-
anir og stöður, af hinum ólík-
ustu kynþáttum getur starfað
saman.
I.C.A. má ekki tengjast nein-
um pólitískum eða trúarlegum
stofnunum.
Slíkt sjálfstæði, sem ein-
ing alþjóðasamvinnuhreyfing-
arinnar hvílir á, skal varðveitt
á öllum samkomum og í allri
útgáfustarfsemi I.C.A.
Starfsemi I.C.A. hefur farið
ört vaxandi á undanförnum
árum. Fyrstu árin eða fram að
fyrri heimsstyrjöld 1914, voru
það nær eingöngu neytenda-
samvinnusambönd, sem stóðu
að I.C.A. Á árunum á milli
heimsstyrjaldanna, 1919—1939,
varð I.C.A. meira fulltrúi allra
hinna ýmsu samvinnusam-
taka: neytenda, framleiðenda,
húsbyggj enda, samvinnu á
sviði trygginga, bankastarf-
semi o. s. frv.
Frá lokum seinni heimsstyrj-
aldar hefur starfsemi I.C.A.
beinzt inn á fleiri svið. Má þar
nefna aðstoð við þróunarlönd-
in og aðlögun samvinnustarfs-
ins að þeim breyttu aðstæð-
um, sem tæknibylting síðustu
ára hefur skapað á meðal
hinna þróuðu iðnaðarþjóða.
Meðlimasambönd I.C.A. eru
nú um 140 talsins í um 60 lönd-
um. Að baki þessara sambanda
eru um 215 milljónir einstak-
linga, sem eru félagsmenn í
samvinnufélögunum.
III. Skipulag I.C.A.
Grundvallarreglur um stjórn-
skipulag I.C.A. eru byggðar á
sömu reglum og gilda almennt
í samvinnufélögunum. Atkvæði
félagsmannsins er ráðandi eins
og gerist í lýðræðisskipulagi.
Æðsta vald í málefnum I.C.A.
er hið svonefnda þing (con-
gress), sem haldið er þriðja
hvert ár. Hin ýmsu aðildar-
sambönd eiga rétt á að senda
fulltrúa á þingin í hlutfalli við
félagsmannafjöldann heima
fyrir.
Þingið kýs svo miðstjórn og
í henni eiga sæti einn eða
fleiri fulltrúar frá hverju að-
ildarsambandi. Miðstjórnin kýs
svo forseta og varaforseta
og framkvæmdaráð (executive
committee). Framkvæmdaráð-
ið ræður svo forstjóra (direc-
tor) fyrir sambandið.
Miðstjórnarfundir, einn eða
tveir, eru haldnir á hverju ári.
Geta má þess, að árið 1952 á
50 ára afmæli Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga var
haldinn miðstjórnarfundur
I.C.A. í Reykjavík.
36