Samvinnan - 01.12.1984, Blaðsíða 30

Ævintýrið um
André
Courmont
Þetta tvennt, íslensk
náttúra og íslensk
tunga, var það sem
batt André Courmont
Islandi böndum, sem
ekki urðu slitin nema
í dauðanum.
Courmont eignaðist marga hesta og
fór mikið ríðandi um landið enda voru
akfærir vegir óvíða á þeim árum.
Hann átti myndavél og tók mikið af
ljósmyndum, meir að segja litmynd-
um, og mun hafa verið fyrstur manna
til að taka slíkar myndir hér á landi.
Þannig liðu tómstundir hans frá starf-
inu að gæta hagsmuna ættjarðar sinnar
á íslandi. Hann var að „auka skilnað-
argjöfina: gull endurminninganna frá
íslensku útsýni,“ eins og Jónas Jóns-
son kemst að orði: „Hann kom þrá-
sinnis á alla fallegustu blettina á
Reykjanesskaga, Reykjanesfjall-
garði, Borgarfirði og Suðurláglend-
inu. Þegar skammdegið kom var lang-
ferðunum lokið. En þá átti hann
annan heim sem myrkrið og vetrar-
kuldinn náði ekki til. Enginn annar
maður átti jafnmikið og gott safn af
dýrindis málverkum eftir Ásgrím
Jónsson: Sólarlag í Hornafirði, fossa,
jökla, skrúðgræn engi, skóga, brattar
fjallahlíðar og bergvötn bláfreyðandi
á flúðum. Þar var dýrð íslenskrar
náttúru hafin í æðra veldi, hafin yfir
myrkur og veðrabrigði, flutt inn í hús
og gerð að daglegu augnayndi.“
Um dálæti Courmonts á íslensku er
til vitnis fyrirlestur sem hann flutti á
fundi í L’alliance Francaise árið 1920
og prentaður var í Skírni það ár.
Fyrirlesturinn nefnist „Erlendar
tungur“ og fjallar um málanám. Höf-
undur líkir erlendu tungumáli við
skrúðgarð og mælir með því að menn
taki að lesa góðar bækur á útlendu
máli strax og þeir eru stautfærir,
stökkvi yfir múrinn eftir að búið er að
staldra ögn við hliðið, eins og Cour-
mont segir á líkingamálinu. Um ís-
lenskuna segir hann að hún sé honum
„yndislegasti garðurinn sem ég hef
fundið. Þessu hreina, djúpúðga, mátt-
uga og hljómskæra máli á ég að þakka
mestu andans gleði, málinu sem er
strangt og kaldrænt eins og jökulbreið-
an sem norðanvindurinn næðir um,
málinu sem er blítt og draumþrungið
eins og ilmur bjarkarinnar á vatns-
bakkanum um vor. . .“
Þetta tvennt, íslensk náttúra og
íslensk tunga, var það sem batt André
Courmont íslandi böndum sem ekki
urðu slitin nema í dauðanum. Hann
vildi vera á íslandi sem lengst, en
heiman frá Frakklandi var togað í
hann og þangað fór hann að
ræðismannstímabilinu loknu, í nó-
vember 1923. En þá voru leiðarlok.
André Courmont lést í París 11.
desember 1923.
• Courmontogíslenskarbókmenntir
Það má ljóst vera af því sem hér hefur
verið rakið að Courmont kynnti sér
vel íslenskar bókmenntir. „Ollu sem
bar ósvikið íslenskt mót tók hann
tveim höndum,“ segir Sigurður
Nordal, „rímum og guðsorði ekki
síður en Eddukvæðum, síra Jóni
þumlungi og Sigurði Ingjaldssyni ekki
síður en Njálu og Hrafnkels sögu.
Hann safnaði óprentuðum ferskeytl-
um og gat sjálfur kastað fram stöku ef
því var að skipta.“
Um íslenskar bókmenntir er aðeins
til á prenti ein ritgerð frá hendi
Courmonts, erindið „Guðrún Ósvíf-
ursdóttir og William Morris“ í Skírni
1913, samið á íslensku. Þar er kvæði
enska skáldsins Morrisar, „Elskhugar
Guðrúnar“, borið saman við Laxdælu
sem það er ort út af. Erindið er samið
af miklum bókmenntalegum næmleik,
þekkingu og færni. Courmont greinir
sundur einkenni Laxdælu, sálarlífslýs-
ingar hennar og mannskilning, og ber
saman við listræn viðhorf hins snjalla
nítjándu aldar skálds. Undir lok fyrir-
lestrarins dregur höfundur mál sitt
saman:
„Sjáum nú til: nútíðar-listin heimtar
þrennt nýtt í söguna: að vald tilfinn-
inganna sé óskert, að hetjurnar séu
berorðari og orðfleiri, að þær séu
hneigðar til sjálfsskoðunar. En á hinn
bóginn vill Morris vera frumsögunni
trúr, halda öllum viðburðum hennar.
Þetta er að blása í Laxdælinga nýrri
sál, og vilja láta þá hegða sér eins og
þegar gamla sálin stýrði; þið sjáið að
með þessu hlýtur jafnvægi sögunnar
að bila því að eðli manna og verk eru
ekki lengur í samræmi heldur eiga í
ófriði; úrslitin verða: ósennileiki.
Þetta verður höfundurinn að forðast.
Hvernig þá? Ekki má hann óhlýðnast
nútíðar-listinni, það er hverri bók vís
bani. Honum er nauðugur einn kostur
að haga viðburðunum svo að þeir séu
sem minnst afmyndaðir og hins vegar
sem sennilegastir, samkvæmastir hin-
um nýja anda. Að sagan fellur ekki öll
í sundur í mola með þessari málamiðl-
un er snilld Morrisar að þakka. Hún
er mikil en henni var ekki leyft að vera
Laxdælu trú; það bannaði nútíðar-list-
in með sínum kröfum sem útiloka
tryggð við frum-söguna. í bókmennta-
legan ómöguleika ráðast Morris og
allir sem í hans spor fara.“
Að endingu lýsir höfundur mark-
miði sínu með fyrirlestrinum svo að
það sé að sanna „að Laxdæla er ekki
vel til þess fallin að vera sungin, eins
og við nú skiljum ljóð.“
Það er ekki að ófyrirsynju sem
lesandinn hugleiðir með söknuði
30