Andvari - 01.06.1959, Side 53

BALDUR LlNDAL:
Kísilgúrvinnsla.
Svif í vatni er oft fyrir hendi í því-
líkri mergð, að vatnið tekur lit þess.
Þannig getur sjór t. d. virzt rauður eða
grænn og jafnvel verið lýsandi í myrkri.
Ein lægsta tegund slíks svifs eru ýmsir
einsellna þörungar og þar á meðal kísil-
þörungar (diatomae). Þeir lifa bæði í
söltu og fersku vatni.
Líf í vatni byggist að miklu leyti á
svifgróðri, og jafnvel sumar stærri fisk-
tegundir lifa beint á honum. Þessi gróður
Bfir stutt þótt hann sé óáreittur af æðri
lífverum, sölnar og sekkur til botns.
Kísilþörungarnir draga nafn sitt af því,
að þeir eru brynjaðir skel eða grind úr
amorfri kísilsýru. Þegar hið lífræna efni
er horfið, getur þessi örsmái og oft fagur-
lagaði hjúpur geymzt svo milljónum ára
skiptir.
Kísilþörungategundirnar eru mjög
margar og hefir kísilhjúpurinn eða skelin
ýmislega lögun. Stærð er yfirleitt frá
minna en 5 míkrón (5/1000 mm) hjá
smáum þörungum og yfir 100 míkrón
hjá þeim stóru. Þannig eru 20 míkróna
kísilþörungar taldir fremur smáir, 50
míkróna þörungar í meöallagi og 100
míkróna stórir. Lögun kísilhjúpanna og
'nnri gerð er svo mismunandi, að tilraun
verður ekki gerð hér til þess að lýsa
þeim nema með myndum. Margfalda
stækkun þarf til þ ess að gerð þeirra verði
greinileg.
Jarðfræðingar kunna góð skil á kísil-
þörungum og þekkja hverjir lifa í sjó
og hverjir í fersku vatni. Af kísilhjúp-
leifum þeirra er stundum ákvarðað, hvort
visst jarðlag er myndað í söltu eða fersku
vatni.
Að jafnaði verðum við lítið - vör við
jarðlög af þessu tæi án beinna rann-
sókna. Ein ástæðan er sú, að vatn hylur
þau í myndun. En t. d. þegar land rís
úr sjó finnast ósjaldan slík kísilmoldar-
lög og koma þau einnig fram á þurru,
ef stöðuvötn þorna.
Flest nýtanleg kísilmoldarlög hafa
einmitt komið fram við slíka þornun.
Sum eru mynduð í sjó en önnur í fersku
vatni, og sum eru síÖan á fyrri jarðöld-
um og önnur mynduð eftir síðustu ísöld.
Loks eru einnig til hagnýt kísilmoldar-
lög sem enn eru undir vatni og eru
ennþá að myndast.
Kísilgúrnámur erlendis.
Reynslan hefir sýnt, að kísilmoldar-
lög þurfa að vera víðáttumikil og þykk
til þess að hafa þýðingu, ef nýta á þau
til vinnslu á svokölluðum kísilgúr eða
kísilsalla, en svo nefnast hreinar kísil-
skeljar. Þau þurfa ennfreinur að inni-
halda hátt hlutfallslegt magn af kísil-
skeljunum sjálfum og náman þarf að
vera auðunnin. Einnig skiptir máli um
hvaða tegundir kísilþörunga og hvers
konar óhreinindi er að ræða. Ennfremur
það hvernig óhreinindin eru bundin