Andvari - 01.01.1990, Síða 60

58
GILS GUÐMUNDSSON
ANDVARI
En það er víst að þeir ljóðelskir íslendingar fara mikils á mis sem ganga fram
hjá kvæðum hins sérstæða, hugþekka og ágæta skálds, sem tekist hefur flestum
öðrum betur að gæða náttúruna litríku, töfrandi lífi.
Þegar ljóðabók Smára, Handan storms og strauma, kom út, skrifaði Hall-
dór Laxness eftirminnilega grein (m. a. prentuð í Af skáldum, 1972). Þar
segir:
En þótt kvæði einsog þessi láti ekki hátt í glaumi dagsins, þá mun það sannast
að einmitt af þessum toga eru spunnir hinir eilífu hörputónar skáldskaparins,
tónar hins fyrsta og síðasta ljóðs, það er rödd fegurðar og friðar, rödd göfugs
manns, og hún mun halda áfram að hlj óma eftir að orkestur dagsins er þagnað.
IV
Þegar ég nálægt fermingaraldri gerðist lesandi bókmenntatímarita, einkum
Iðunnar og Eimreiðarinnar, gat ekki hjá því farið að áberandi höfundar þar
öðluðust sterk persónueinkenni í vitund minni. Einn tryggasti rithöfundur
Eimreiðarinnar um langt skeið var Jakob Jóh. Smári. Ég efast um að ljóð
hans hafi í fyrstu vakið verðskuldaða athygli mína, en ritgerðir hans sumar
las ég af miklum áhuga. Minnist ég þar sérstaklega greinanna „Hugljómun“,
„Hvernig ferðu að yrkja?“ og „Hugleiðingar um skáldskap“ (allar teknar
upp í Ofar dagsins önn). Allar voru þær umhugsunarefni unglingi sem lifði í
heimi skáldskapar og dreymdi um að geta tjáð hugsanir sínar í ljóði.
Það mun ekki hafa verið fyrr en árið 1936, þegar Handan storms og
strauma kom út, sem ég kynntist skáldskap Smára að ráði. Eindregin lofs-
yrði Halldórs Laxness, í grein sem áður var vitnað til, áttu vafalaust sinn þátt
í því.
Persónuleg kynni mín af Jakobi Smára hófust ekki fyrr en um 1950, er
hann var kominn um sextugt. Innan við fimmtugt hafði hann orðið að láta af
kennslustörfum sem fyrr sagði, vegna alvarlegra veikinda, lömunar sem
meðal annars gerði honum erfitt um mál. Andlegri heilbrigði sinni hélt hann
á hinn bóginn óskertri, og gat verið smáglettinn og gamansamur þegar sá
gállinn var á honum. Eftir nokkra byrjunarörðugleika reyndist mér ekki tor-
velt að skilja hann, einkum á tveggja manna tali þar sem kyrrð ríkti.
Drjúglöng rabbstund síðdegis virtist Jakobi Smára vel að skapi. Hófst sam-
verutími okkar jafnan með sama hætti. Helga kona skáldsins kom hæglát og
brosmild með sherryflösku og tvö staup, hellti í þau af varfærni, og sýnu
minna í staup Smára. Sá skammtur entist honum vel þótt oftar en ekki togn-
aði úr viðræðum okkar.
Ég minnist þess að einn daginn fékk ég Smára til að rifja upp minningar frá