Andvari - 01.01.1990, Side 69

ANDVARI
„EIN ÁSJÓNA VERÐUR AÐ MÖRGUM“
67
Viðhorf kvenna skjóta upp kollinum leynt og ljóst. Þegar faðir sögumanns
er að lýsa því hvernig hann vann sig með dugnaði upp úr eymd og fátækt
segir: „Mamma hló að þessari sögu. Það hafði verið dekrað við föður minn.
Móðir hans og systur höfðu unnið myrkranna á milli til að strákurinn gæti
lært“ (bls. 47). Eins kemur fyrir að reynsla sögumanns frá því hann var barn,
tengist reynslumóðurhans: „Húnvarbeitt órétti. Það varéglíka“ (bls. 80).
Hringsól fjallar beinlínis um hlutskipti einnar konu, sem er að flestu leyti
ósköp venjuleg. í lífi hennar hafa engin sérstök stórtíðindi orðið, mestan
hluta ævinnar er hún meira að segja innan sömu veggja. Samt sem áður tekst
höfundi að gera sögu hennar magnaða og áleitna, ef til vill ekki síst vegna
þess að sagan er sögð innan frá, frá sjónarhóli konunnar, á hennar eigin for-
sendum. Ýmsir sögulegir atburðir mynda baksviðið en birtast hér í nýju
ljósi, undir nýju sjónarhorni.
IV
Stjórnmálaátök koma alltaf við sögu á einhvern hátt í bókum Álfrúnar. Ein-
ræði fasismans á Spáni og baráttan gegn því eru áhrifamikill þáttur í reynslu
Einars í skáldsögunni Þel. 1 Hringsól gegna minningar Daníels ekki síst því
hlutverki að afhjúpa hvað raunverulega fólst í nasismanum sem Daníel hafði
kallað „ævintýrið stóra sem var að gerast úti í heimi og fór yfir akra líkt og
bjartur loginn . . .“ (bls. 162). Erlend herseta á íslandi kemur einnig við sögu
í þeirri bók. Eitt atvik sem lýsir hrottalegri meðferð erlendu hermannanna á
íslendingi sem vinnur fyrir þá, tengist beinlínis hlutskipti Boggu: „Bogga
kreppti hnefana, kyngdi munnvatni og starði á bílstjórann. Ætlaði hann að
láta fara svona með sig? — Runnið upp fyrir henni að þetta var íslendingur.
Hann teygði sig í bílhurðina til að loka. í augum hans illska. Alveg logandi
illska. En kunni að bíða. Mikilvægt að kunna að bíða. Það skildi Bogga
seinna“ (bls. 289). Það er einnig athyglisvert hvernig hún skynjar fögnuð
mannfjöldans í Reykjavík þegar stríðinu er lokið: „og sé þetta ekki glymj-
andinn úr öllum þeim sem á undanförnum árum hafa ruðst yfir jörðina, troð-
ið hana niður í svað, er heyrnin farin að bregðast manni. . .“ (bls. 83).
í smásagnasafninu Af manna völdum er víða fjallað um það ofbeldi og
ranglæti sem rekja má til stjórnarfars. Önnur smásagan greinir frá þýskri
stúlku, Elfriede, sem á slíkar bernskuminningar frá stríðsárunum að hún
vaknar hljóðandi á nóttunni. Það er önnur stúlka, sennilega íslensk, sem
segir söguna. Frásögn hennar í fyrstu persónu kemur til skiptis við minningar
þýsku stúlkunnar sem eru hins vegar raktar í þriðju persónu. Þannig er það
ekki beint hún sem talar heldur er atburðunum lýst eins og hin stúlkan sér