Andvari - 01.01.1990, Síða 97

andvari
VAR SNORRI STURLUSON UPPHAFSMAÐUR fSLENDINGASAGNA?
95
sögu, Egilssögu og Laxdælu. Hann telur Glúmu standa nokkru framar
Bjarnarsögu að list, en að byggingu sé hún líkust Egilssögu, og samkvæmt
því skipar hann henni „hér um bil milli 1230 og 1240. ... Ekkert verður fund-
ið til að tímasetja Víga-Glúms sögu nákvæmar en þetta,“ segir Turville-
Petre.
Öfgafyllsta dæmi um misnotkun þróunarkenningarinnar er að finna í for-
mála Bjarnar K. Þórólfssonar fyrir Gíslasögu í 6. bindi íslenskra fornrita
(1943), bls. xl-xli. „í henni (þ.e. Gíslasögu) eru viðvaningslegar veilur, þrátt
fyrir listfengi höfundarins sem fræðimenn hafa lofað að maklegleikum,“ seg-
ir Björn Karel - og lýsir þessum viðvaningsbrag nokkru nánar. Síðan heldur
hann áfram: „Þegar svona lagaðir gallar finnast í sögu sem ber vott um mikla
rithöfundar hæfileika, má teljast vafasamt að höfundur hennar hafi lesið slík
meistaraverk sem Egils sögu og Laxdælu. Sé Egils saga rituð á árunum
1220-30, mætti sennilegt virðast að vestfirskur sagnaritari um 1260 hefði
kynnst henni. Laxdæla mun vera frá miðri 13. öld, og má ætla að hún hafi
fljótt náð mikilli útbreiðslu. Samkvæmt þessu er sennilegt að Gísla saga sé
fremur rituð rétt fyrir en eftir 1250.“
VI
í stuttri ritgerð sem þessari er enginn kostur að taka alla aldursröðun Sigurð-
ar Nordals (og íslenskra fornrita) upp til endurskoðunar, enda þyrfti ég þá
að búa yfir þekkingu sem hvergi er til enn sem komið er. Ég mun því láta við
það sitja að setja fram nokkur almenn sjónarmið og drepa á fáeinar sögur
sem skipa mikilvægan sess í tímatalinu og sem ég tel líklegt að tímasetja beri
á annan veg en gert hefur verið.
Pað væri mjög mikilvægt ef unnt væri að tímasetja upphaf þessarar bók-
menntagreinar, því að síðan má oft með allmiklum líkum marka afstæðan
aldur einstakra sagna, en hitt er torveldara að finna tengsl við raunverulegt
tímatal. Þegar ráða skal í uppruna og aldur íslendingasagna mundi vera ráð-
legt að líta fyrst á það sem öruggt má telja varðandi hina fornu sagnaritun.
Mörg handrit og handritabrot sýna að heilagra manna sögur, þýddar úr
latínu eða endursamdar eftir latneskum frumtextum, eru margar frá 12. öld.
Handrit gefa ekki öðrum tegundum sagna svo fornan vitnisburð, og má lík-
legt telja að þessar helgisögur séu elstu sögur sem ritaðar voru á norrænu
máli.
Eiríkur Oddsson, ókunnur íslenskur maður, ritaði einskonar samtíðar-
sögu sem nefnd var Hryggjarstykki um eða laust eftir miðja 12. öld. Ritið er