Andvari - 01.01.1990, Side 122

EINAR HEIMISSON
Litbrigði jarðar, lífs og orða
Um smásögur Ólafs Jóhanns Sigurðssonar
Ólafur Jóhann Sigurðsson var ugglaust það, sem telja má undrabarn á rit-
vellinum. Hann var aðeins sextán ára gamall þegar hans fyrsta verk hans
kom út, barnabók, sem hét Við Álftavatn. Flestar smásögur sínar samdi
hann einnig ungur; þær eru skrifaðar kringum 1940 þegar Ólafur var liðlega
tvítugur. Þegar æviverk Ólafs Jóhanns er skoðað fer því þess vegna ekki
fjarri að hugurinn reiki til írans James Joyce, sem einnig var liðlega tvítugur
að aldri þegar hann skrifaði fyrsta meiriháttar verk sitt, smásagnasafnið
Dyflinninga. Rétt eins og Joyce fann Ólafur Jóhann upphafstón sinn í smá-
sögunni: ungur, róttækur höfundur, sem nýtti sér þetta knappa form til ber-
sögulla þjóðfélagslýsinga.
Rithöfundurinn Ólafur Jóhann Sigurðsson var skilgetið afkvæmi kreppu
þriðja áratugarins í íslensku þjóðfélagi. Sú staðreynd var honum alltaf ljós;
hann talaði oft um þá sjón, sem blasti við honum þegar hann kom í bæinn,
fimmtán ára gamall, staðráðinn í að verða rithöfundur og ekkert annað: það
var fátækt, eymd, félagslegt óréttlæti. Fátækrahverfi Reykjavíkur á fjórða
áratugnum, Hverfisgatan, var mynd, sem lifði í huga hans: hann sá alltaf
fyrir sér gluggana við þá götu, horfði í þá; og sú sjón olli því að hann var frá
upphafi staðráðinn í því að „bæta heiminn eða breyta honum að minnsta
kostL eins og hann sagði sjálfur seinna.
Hann var fæddur árið 1918 og ólst upp við fátækt, fyrst á Álftanesi, síðan í
Grafningi þar sem fjölskyldan fann loks bújörð, sem tryggði að börnin yrðu
ekki stundum að „kyngja munnvatni einu um sumarmál“. Ólafur Jóhann var
næstyngstur sjö systkina. Uppvöxtur hans í íslenskri sveit er eitt af viðfangs-
efnum hans í smásögum sínum. Hann Iýsir fásinni og einsemd sveitalífsins en
stillir því jafnframt tíðum upp sem óspilltri, traustri mynd andspænis hverf-
ulleika samtímans. í fyrsta smásagnasafni hans, Kvistum í altarinu, er sagan
Farkennarinn, sem er einmitt vitnisburður um sérstöðu sveitasamfélagsins
gamla á íslandi. Þar segir frá manni, sem fer á milli bæja, dvelur þar í