Vaka - 01.09.1929, Page 110

236
ÁGÚST H. BJARNASON:
[ VAKA ]
reis á miðri 19. öld, þegar efnishyggjan stóð sem hæst,
og var því þá einnig spáð, að revidagar trúarinnar væru
taldir. En hvað skeður? Hálfri öld siðar rísa nýjar
trúarhreyfingar, eins og guðspeki og andatrú, og þeir
sem una ekki trúarlosinu, ganga alla leið aftur til ka-
þólskrar trúar, sein einskorðar allt við kennisetningar
sinar.
Þetta sýnir, að mönnum er það brýn þörf að geta
trúað á einhvern tilgang í tilverunni og á framhald lífs-
ins. En staðreyndir þær, sem trúin styðst við, eru oft
og einatt i lausu lofti byggðar eða ganga í berhögg við
mannlega skynsemi, og því renna stoðirnar svo fljótt
undan henni aftur, nema þeim sé haldið við með full-
yrðingum eða valdboði.
En hreinlyndir menn og hugsandi krefjast þcss, að
þeir fái að vita það, sem sannast reynist í hverjum
hlut, og því vilja þeir gjarna, að fullyrðingar vísinda
og trúar séu endurskoðaðar við og við og svo að segja
í hverri kynslóð. Og það er þetta, sem ég nú ætla að
leitast við að gera, hver svo scin niðurstaðan verður.
II. SKYNHEIMUR VOR OG ÞEIÍKING.
Allir kannast við söguna um froskinn í hrunninum.
Hann hélt, að brunnurinn, sein hann hafðist við í, væri
hvorki meira né minna en alheimurinn. Oss er líkt
farið; vér höldum iðulega, að heimur sá, sem vér skynj-
um í kringum oss, sé allur heimurinn, að hann nái til
alls, sem til er. En þetta er svo fjarri sanni sem frekast
má verða. Skynheimur vor er í raun réttri allur í mol-
um, þegar litið er til þess mikla huliðsheims, sem um-
lykur oss á alla vegu, og vér skynjum aðeins örfáa
þætti af því, sem til er eða til kann að vera.
Vér vitum nú svo mikið úr visindum nútimans, að
skynheimur vor nær ærið skammt og er allur i molum.
Vér höfum t. d. ekkert sérstakt skyn fyrir hina örsmáu
X-geisIa. En ef vér hefðum það, gætum vér séð í gegn-