Vikan - 18.02.1965, Blaðsíða 9

við eina búðarstúlkuna með því að lóta hana
lofa mér að prófa hvert einasta Yo-Yo í búð-
inni. Að lokum fann ég eitt nógu gott, og sendi
það til prófessorsins í .jólagjöf.
í þakkarbréfi fró honum fékk ég handskrifað
heilsíðu kvæði, sem byrjaði svona:
Sankti Kláus kann ekki við
kerlingar og gamla menn.
Við komust að því að Einstein hafði ákaflega
gaman af brellileikföngum. Við bræðurnir gerð-
um það því að vana okkar að senda honum
slík leikföng og smá tæki til töfrabragða, þegar
við komumst yfir einhverja nýjung á því sviði.
Þegar Hitler komst til valda árið 1933, var
Einstein á fyrirlestraferð um Bandarfkin. Hann
fór ekki aftur til Þýzkalands, en tók við stöðu
sem prófessor í raunvísindum við Princeton há-
skólann í New Jersey.
Þar sem foreldrar mínir voru amerískir ríkis-
borgarar gátum við yfirgefið Þýzkaland sama
ár og setzt að í New York, þar sem faðir minn
stundaði lækningar. Hann setti líka á stofn litla
rannsóknarstofu, þar sem Einstein vann oft að
uppfinningum með honum. Prófessorinn hafði
ekki áhuga á læknisfræðilegum skýringum, hann
hugsaði aðeins um raunvísindalega hlið mál-
anna.
Þessir tveir menn urðu mjög nánir vinir. í
átta ár dvaldi ég hjá prófessornum í sumar-
leyfum, þangað til læknaskólinn og heimsstyrj-
öldin síðari bundu endi á allt sem hét sumarfrí.
Eg held að þegar ég var drengur hafi ég litið
á Einstein sem einskonar Guð. Jafnvel útlitið
hafði þau áhrif á mig að ég tilbað hann. Stóra
höfuðið, úfinn hármakkinn, óklippt skeggið, djúp
og mild augun sem gátu tindrað af kátínu, þung
augnalokin og miúkar skýrar hrukkurnar, allt
gaf þetta andlitinu ógleymanlegan svip.
Hann var oft miög utan við sig, en það var
frekar vegna feimni, heldur en það að hann
vildi halda fólki í hæfilegri fjarlægð. Enginn
utan nánustu fjölskyldu hans kallaði hann nokkru
sinni „Albert". Þótt hann hefði meira samneyti
við föður minn en nokkurn af vinum sínum,
kölluðu þeir alltaf hvorn annan „Prófessor Ein-
stein" og ,,Dr. Bucky." Þetta formsatriði virtist
henta báðum ágætlega. Einu sinni þegar ég
var búinn að þekkia hann í nokkur ár, varð
mér á af fljótfærni að geta þess að nú væri
kominn tími til að fleygja gamalli peysu, sem
var orðin einskonar einkennisbúningur hans.
Skyndileg, kuldaleg þögn gaf til kynna að ég
hefði gengið of langt.
Þó hafði hann mjög mikla kímnigáfu. Fyrst
á styrjaldarárunum var Einstein ráðgjafi hjá
flotamálaráðuneytinu. (Hann var að rannsaka
lögmálið sem stjórnar hljóð-bylgjum.) Ég spurði
hann þá einu sinni hvort flotaforingjarnir hefðu
ekki boðið honum að klæðast einkennisbúningi.
Tilhugsunin um sjálfan sig í einkennisbúningi
flotans fannst honum svo fyndin, að hann fór
að skelli-hlægja.
Einasti skemmtilestur hans vqr bók Emily Post
um mannasiði.Hann las þetta á kvöldin í svefn-
herbergis- skrifstofu sinni, og hlátur hans hljóm-
aði um húsið. Oft kom hann niður með bókina
í hendinni og bauðst til að lesa fyrir okkur kafla,
sérstaklega um hegðun hefðarmanna.
Kímni hans gat jafnvel brotið í bág við venju-
leg viðbrögð hans gagnvart því að rétt er rétt
og enginn mannlegur máttur fær því haggað.
Maja systir Einsteins bjó hjó honum í Princeton
í nokkur ár. Hún var eins og Einstein elskuleg
og hógvær sál. Ast hennar á öllum lifandi ver-
um gerðu hana að grænmetisætu. Það var að-
eins eitt við þetta grænmetisát sem gerði henni
lífið leitt, henni þóttu pylsur svo óskaplega
góðar. Eftir að hafa hlustað á kveinstafi Maju
um stund, leysti Einstein vandræðin með þvf
að úrskurða að í hennar tilfelli væru pylsur
grænmeti.
Vinir Einsteins ætluðust aldrei til þess að
hann hegðaði sér á hefðbundinn hátt. Heim-
sóknir og umgengni við annað fólk eyddi bæði
tíma og orku og hann mátti engan tíma missa.
Þó kom það fyrir að virðing hans fyrir öðrum
kom honum til þess að gera það sem kallað
er kurteisisskylda. Þegar ég var veikur af berkl-
um og lá á herspítala í Bronx, lá við að Einstein
kæmi á stað uppþoti með því að heimsækja
mig. Ég var ákaflega hrærður, því að ég vissi
hve erfitt það var fyrir hann að yfirgefa vinnu
sína og líka hve mikla óbeit hann hafði á því
að aka bíl, svona langa leið í tvo og hálfan
klukkutíma, þess utan kvaldi það hann hrein-
lega að vekja á sér athygli.
Nokkrum mínútum eftir að hann kom, var
gangurinn fyrir utan herbergið mitt orðinn full-
ur af fólki. Sá eini sem gerði annað en að
ganga hægt framhjá og gægjast, var rabbíinn
á spítalanum. Hann gat ekki stillt sig um að
nota tækifærið til að hitta Einstein. Hann byrj-
aði með því að biðjast afsökunar og viður-
kenndi að hann hefði engan rétt til þess að
trufla, en Einstein stoppaði hann.
— Ójú, þér hafið fullkominn rétt til þess,
sagði hann með sannfæringu. — Og eftir á að
hyggja, þá vinnið þér hjá mjög þýðingarmiklum
húsbónda.
Þegar ég var sendur á hressingarhæli uppi
í fjöllum, til að jafna mig eftir veikindin, sendi
Einstein mér kvæði á þýzku, sem byrjar svona,-
Djúpt er andvarp borgarbúans
og bænin heit um þögn og ró.
Hugur reikar burt frá bæjum
um bláan geim og fjallasnjó.
Þér var skipað þess að njóta
sem þegnar borga stöðugt leita:
Valla, tinda, fossa, fljóta,
friðar, kyrrðar, bjartra sveita.
Þótt ég sæi Einstein aldrei í geðshræringu,
vissi ég að hann gat tjáð tilfinningar sínar á
hjartnæman hátt. Eftir að faðir minn hafði náð
sér eftir alvarleg veikindi, skrifaði Einstein hon-
um bréf: — Mig langar til að láta þig vita hve
glaður ég er yfir því að við þurfum ekki að
skilja. Eftirleiðis kunnum við að meta gildi hvers
dags sem við eigum saman.
Þar sem við vissum hve Einstein leið illa
við öll formleg hátíðahöld, buðum við honum
ekki í brúðkaupsveizlu mína, sem haldin var
á Plaza hótelinu f New York. Þetta var mikil
veizla og gestirnir áttu að vera í kvöldklæðn-
aði, svo okkur fannst ekki rétt að koma hon-
um í þau vandræði að þurfa að taka boðinu.
En hann kom óboðinn, klæddur ólastanlegum
kvöldklæðnaði, hvítri skyrtu og með hvíta slaufu,
en svo var hann í yfirfrakka með NRA merki
frá 1930 og með dökkbláa derhúfu. Brúðkaup-
ið stóð lengi og jafnvel við svana hátíðlegt
tækifæri gat Einstejn ekki þolað að eyða tíman-
um til einskis, svo að hann fann afdrep í einni
af skrifstofum hótelsins, þar sem hann gat kom-
ið við og við meðan á veizlunni stóð og skrif-
að líkingar. Til minningar um þetta kvöld hefi
ég rammað inn eina örk af bréfsefnum hótels-
ins með smágerðum en skýrum stöfum og merkj-
um Einsteins.
Meðaumkvun hans með öðrum mönnum gerði
honum ómögulegt að neita hjálparbeiðni ef
honum barst hún. Hvað hann sjálfan snerti
var hann algerlega áhugalaus fyrir hrósi, verð-
launum eða heiðursmerkjum. Þegar ísrael bauð
honum forsetaembættið sagði hann hæversklega
nei, hann vissi að hann gat ekki staðið í þeirri
stöðu. En ef menn eða samtök komu til hans
með beiðni um að fá nafn hans á lista til að
safna peningum til styrktar einhverju sjúkra-
húsi, háskóla eða nauðstöddu fólki, samþykkti
hann það oftast.
Með mjög fáum undantekningum neitaði hann
algerlega að tala við velþekkta blaðamenn, eða
að sitja fyrir hjá frægum málurum. En ef um
persónulegar ástæður var að ræða, breytti hann
oftast um tón. Einu sinni bað málari Einstein
um að sitja fyrir hjá sér, en hann sagði: —
Nei, nei, nei, ég hefi ekki tíma.
— En mig vantar svo mikið peningana sem
ég get fengið fyrir málverkið, sagði málarinn
hreinskilnislega.
— Það er annað mál, sagði Einstein, — auð-
vitað sit ég fyrir hjá yður.
Þótt ég gleymdi aldrei lotningunni fyrir Ein-
stein, var hann alltaf eðlilegur og látlaus gagn-
vart mér. Þegar ég keypti fyrsta bílinn minn,
gamlan Ford sportbíl, var Einstein I heimsókn
hjá okkur í New York og ég bauð honum í
bíltúr. Hann klifraði upp í aftursætið og svo
ókum við niður Fifth Avenue, þar sem akandi
og fótgangandi fólk ætlaði að snúa sig úr
hálsliðunm til að horfa á hann, þar sem hann
sat, brosandi út undir eyru og með síða hárið
flaksandi í vindinum.
A sumrum gengum við saman eftir fjörunum
á Rhode Island, Long Island og Florida, eða um
strendur Saranac Lake, New York. Oft stanzaði
hann og horfði lengi út á sjóinn, sem alltaf
töfraði hann. Ef ég var einn á rannsóknarferð-
um og rakst á athyglisverðan vog eða vík,
þa.r sem krabbar, krossfiskar eða sjófuglar höfðu
aðsetur sitt, sagði ég honum frá þvf, og þá
fórum við aftur á staðinn og nutum f samein-
Framhald á bls. 37.
VIKAN 7. tbl. Q