Vikan - 18.02.1965, Blaðsíða 37

Minningar um vin minn
Einstein
Framhald af bls. 9.
| ingu útsýnisins og kyrrðarinnar.
Við töluðum um jarðfræði, náttúr-
una og skólanám mitt.
A einni gönguferð okkar spurði
, ég hann um athyglisverða hluti sem
hann hefði séð á ferðum sínum sem
; fyrirlesari hér og þar í heiminum.
Honum leiddist að tala um það.
— Eg var vanur að sjá fjarlæga
staði í hillingum, sagði hann mér,
en þegar ég kom á ákvörðunar-
staðinn varð ég venjulega fyrir von-
i brigðum, hugmyndirnar voru svo
j miklu skemmtilegri. — Hann eggjaði
| mig jafnvel til að tala við sig um
i vísindaleg efni, en aðeins svo langt
l sem þekking mín náði. Hann hafði
enga þolinmæði með fólki sem tal-
aði af fávizku um hluti sem það
bar ekki skynbragð á. Ef hann lenti
með slíku fólki var hann vanur að
afsaka sig og ganga í burtu.
Snemma í síðari heimsstyrjöld-
inni voru faðir minn og Einstein
einu sinni niðursokknir í að ræða
um hvernig hægt væri að miða
loftvarnarbyssum með meiri ná-
kvæmni. Eftir miklar athuganir kom-
ust þeir að möguleika til nákvæm-
ari miðunar og voru ákaflega æstir.
Eg fór út og þegar ég kom aftur
eftir fleiri klukkutíma voru þeir svo
áfjáðir að þeir sógðu mér frá þessu.
Eftir að hafa hlustað á þá um
stund, rann það upp fyrir mér að
þessir tveir stórgáfuðu menn höfðu
brotið grundvallarreglu, sem ég
hafði lært ( byrjunartímum í eðlis-
fræði. Þegar ég benti þeim á þetta
urðu þeir alveg undrandi. Þeir
horfðu hvor á annan og viður-
kenndu að ég hefði á réttu að
standa. Á næsta augnabliki
skemmtu þeir sér vel yfir því að
sannleikurinn hefði komið upp um
villu þeirra.
Sem drengur og síðar sem full-
orðinn maður gat ég aldrei hætt
að furða mig yfir þessum persónu-
leika. Hann var einasti maðurinn
sem ég hafði þekkt, sem var full-
komlega sáttur við sjálfan sig og
umheiminn. Hann vissi hvað hann
vildi og það var einfaldlega að
skilja, innan þeirra takmarka sem
hann sem mennskur maður gat það,
eðli alheimsins og hvernig það
starfaði á rökréttan og einfaldan
hátt. Hann vissi að svarið var hand-
an við skilning hans sjálfs, en það
hræddi hann ekki, hann var ákveð-
inn í því að halda áfram svo lengi
og langt sem honum var mögu-
legt.
Til þess að vinna verk sitt þurfti
hann aðeins blað og blýant. Ver-
aldlegir hlutir voru einskis virði f
augum hans. Ég vissi aldrei til að
hann bæri á sér peninga, hann
þurfti ekkert á þeim að halda. Hann
var frábitinn öllum mannlegum til-
finningum sem gátu orsakað vand-
ræði og eymd. í þau tuttugu og
þrjú ár sem ég þekkti hann sá ég
hann aldrei sýna nokkur merki um
afbrýðissemi, hégóma, beiskja, reiði
eða persónulega eigingirni. Hann
virtist vera algerlega ómóttækileg-
ur fyrir slíkum tilfinningum, hann
var hátt yfir það hafinn. Þótt hann
skrifaðist á við marga áhrifamestu
menn síns tíma höfðu bréfsefnin
hans ekkert merki annað en vatns-
merkið ,,W" og það þýddi Wool-
worth.
Það getur oft verið erfitt að
þegja yfir áríðandi leyndarmáli en
fyrir Einstein var það ekkert vanda-
mál. Ég var varla hundrað fet frá
honum þegar þýðingarmesti fund-
ur þessarar aldar var haldinn, og
ég hafði ekki hugmynd um það.
Sumarið 1939 var ég staddur í
sumarbústað Einsteins nálægt Sout-
hold á Long Island. Dag nokkurn í
ágúst sagði ráðskonan mér að hóp-
ur af vísindamönnum væru að koma
í heimsókn til prófessorsins, og það
væri bezt fyrir mig að gera mig ó-
sýnilegan á meðan á fundinum
stæði. Eftir að gestirnir fóru talaði
Einstein ekkert um fundinn og aldrei
heyrði ég hann minnast á neitt í
sambandi við hann á næstu árum.
Ég man aðeins eftir því að seint
á árinu 1944 lét hann í Ijós átta
sinn fyrir því að Þjóðverjar væru
líklega langt komnir með að finna
upp hryllilegt vopn. Eftir að Banda-
ríkjamenn höfðu sprengt fyrstu
kjarnorkusprengjuna, fóru smám-
saman að siast út óljósar sögur
um það hvað lægi á bak við þann
hryllilega atburð. Þá rann það upp
fyrir mér hvað hafði skeð þennan
ágústdag. Fermi, Szilard og nokkrir
aðrir efnafræðingar höfðu fengið
Einstein til að skrifa Roosevelt hið
fræga bréf, sem nú er geymt í bóka-
safni Bandaríkjaþings, það fékk for-
setann til að leggja fram Man-
hattan áætlunina um að framleiða
kjarnorkusprengjuna.
Á sama hátt og hann hélt huga
sínum hreinum, forðaðist hann að
láta veraldlega hluti rugla sig.
Hann trúði á einfaldleikann svo
mjög að hann notaði aðeins rakvél
og vatn þegar hann rakaði sig. Þeg-
ar ég stakk upp á því að hann not-
aði rakkrem sagði hann: — Vatnið
og rakvélin duga.
— En prófessor, því ekki að reyna
rakkremið einu sinni? hélt ég áfrarr.
að suða f honum. — Það gerir rakut-
urinn mikið auðveldari og sársauka-
minni.
Hann hristi sig bara. Að lokum
gaf ég honum túbu af rakkremi.
Næsta morgun, þegar hann kom
til morgunverðar, Ijómaði hann af
ánægju yfir þessari stórkostlegu
uppgötvun.
— Veiztu hvað, þetta krem er
alveg ágætt, sagði hann. Eftir það
notaði hann rakkremið á hverjum
morgni, meðan það entist, en svo
byrjaði hann aftur á því að skrapa
á sér kjálkana með vatninu einu
saman.
Dægrastyttingar prófessorsins
voru mjög fáar og einfaldar. Hann
hafði engan áhuga á að lesa smá-
sögur eða annað skemmtiefni. Skák
VIÐ HÖFUM
LYKILINN AÐ
ÁNÆGJULEGRI
FERÐ YÐAR UM
LANDIÐ
VIKAN 7. tbl.