Menntamál - 01.09.1936, Blaðsíða 9

MENNTAMÁL
87
þeirrar þjóðar, sem ól hann, eins og hún birtist t. d. í
tungu, siðum, rétti og siðgæðishugmyndum. Óskmynd
uppeldisins er því þjóðleg, en felur þó jafnframt í sér
inerra sérl'irrðarstig mannkynsgöfgunar, er ákvarðar
ineginstefnu uppeldisins. Þvi að þjóðirnar ganga ekki ein-
angraðar fyrirfram ákveðnar brautir, heldur frjóvgasl og
þroskast menning þeirra undir gagnkvæmum áhrifum.
En hin þjóðlega óskmynd sem takmark uppeldisins er
einnig' sérfirrð, l. d. göfugur Islendingur. Engin móðir vill
að barn sitt verði aðeins göfugur Islendingur, heldur þessi
ákveðni maður sem göfugmenni í islenzku þjóðlífi. Þetta
er annað sérhæfðarstig menntunarhugtaksins. Mcnntunar-
starfið fer ávallt fram i fullri sérhæfð, t. d. miða foreldr-
arnir uppeldi barnsins einatt við persónu þess, ekki við
barn yfirleitt. —Hlenntunaráhrifin eru því tvennskonar:
markræn (leleologisch) áhrif óskmyndar menntunarþrár-
innar og starfræn (causal og intelligibel) áhrif mennt-
gjafans. Þetta mætti einfaldar orða þannig, að siðgæðis-
andi þjóðarinnar — eins og liann lifir i heildinni og er
sin meðvitandi í einstaklingnum — sé i raun og veru
menntgjafi vaxandi kynslóða. Hinn hlutræni andi, eins og
liann birtist i siðum, tungu, rétti og trú er sín óvitandi
og skeytir þvi ekki um einstaklinginn, þótt liann komi til
sjálfs sín aðeins í vitund lians. Hinsvegar er einstakling-
urinn i eðli sínu sérlyndur og einþykkur, og veitir honum
því erfitt að samræmast anda heildarinnar. Hér vantar
tengilið, er eigi þjóðandann sem vitund og innræti og
sljprni álirifum lians á menntþegann, barnið og ungling-
inn. Þessi tengiliður milli þjóðandans og vakandi einstak-
lings er fjölskyldan.
Fjölskyldan er heildhluti þjóðfélagsins. Hún lifir og
hrærist í þjóðandanum og er því eðlileg eining einstak-
lings- og félagsvitundar. Því að fjölskyldan á siðgæðisanda
(sittliche substanz) þjóðarinnar eigi aðeins sem félags-
vitund, heldur einnig sem félagslyndi. Hún er því ástþurfa