Nýjar kvöldvökur - 01.07.1945, Síða 12

98
STEFÁN BÓNDI Á MUNKAÞVERÁ
N. Kv.
sennilega ai' ætt Arnfinns Jónssonar sýslu-
manns í Eyjafirði, þó að það verði nú ekki
rakið með vissu.
Jón hreppstjóri Jónsson bar að flestu leyti
höfuð og lierðar yfir aðra samtímamenn
sína í Eyjafirði. Hann var skarpvitur maður
og fylginn sér, lögvitur í bezta lagi, svo að
hann var iðulega fenginn til að flytja eða
verja mál fyrir dómstólum, skáldmæltur og
hafði víðtækan áhuga fyrir landsmálum.
Lagði Iiann grundvöllinn að þeim mikla og
góða bókakosti, sem saman er kominn á
Munka|)verá. Jón a!jrni. fékk síðar umboð
Þingeyraklausturs og andaðist á Árbakka
22. jan. 1859. Kona hans var: Þorgerður
Jónsdóttir, bónda í Lögmannshlíð, Jónsson-
ar. Hún var systir Stefáns alþm. á Steinsstöð-
um og Ólafs hreppstjóra á Stokkahlöðum
og var lærð yfirsetukona. Jón, sonur Jreirra,
faðir Stefáns, lærði fyrst söðlasmíði, en hóf
svo búskap á Munkaþverá 1847, fyrst í tví-
býli við föður sinn. Fyrri kona hans var
Kristína Sigurbjörg Jakobsdóttir, bónda á
Eyrarlandi Þorvaldssonar, en hún andaðist
eftir stutta sambúð.
Jón Jónsson yngri var mjög fenginn fyrir
alls konar J^jóðlegan fróðleik og var vel viti
borinn, þótt hann væri annars fremur dul-
ur og fáskiptinn í skapi, og skipti sér minna
af opinberum málurn en faðir Iians. Hið
sama má segja um seinni konu hans, Þór-
eyju, móður Stefáns. Hún var vinsæl kona
og hjartahlý, fróð og langminnug. Bjuggu
foreldrar Stefáns rausnarbúi á Munkaþverá
meir en hálfrar aldar skeið og höfðu f jölda
manns í heimili. Þá var Munkaþverá mið-
stöð alls samkvæmislífs í Öngulsstaða-
hreppi. Húsakynni voru þar firnamikil í
gömlum stíl, allt frá dögum Sveins lög-
manns Sölvasonar, enda höfðu lengst af, allt
frá siðbót, búið á Munkaþverá miklir höfð-
ingjar og auðugir, en í tíð klaustursins hafði
verið þar, eins og kunnugt er, mikið fræða-
og menntasetur, og staðurinn einn hinn
auðugasti á landinu.
í þessu andrúmslofti sögulegra minja og
fræðiiðkana ólst Stefán upp og hneigðist
hugur lians fljótt í þá átt. Fróðleikslöngun
hans varð snemma mikil, enda létu foreldr-
ar hans sér umhugað um að afla sonum sín-
um menntunar, bæði með Jrví að halda
heimiliskennara, meira en almennt gerðist,
og með öðru móti. Árið 1883 fór Stefán
17 ára gamall í Möðruvallaskólann, sem
þá var nýlega settur á stofn og dvaldist þar
þrjá vetur. Hafði sá skóli furðumikil menn-
ingaráhrif á sínum tíma og átti drjúgan þátt
í því að efla nentendur sína til atorku og
manndóms, enda störfuðu við hann ýmsir
ágætir menn. Næstu árin á eftir mun Stefán
eitthvað hafa fengizt við barna- og ungl-
ingakennslu, en nú tók hugur hans mjög
að hneigjast til utanferðar.
Vesturferðir héðan úr Eyjafirði voru í
algleymingi á árunum 1875—1890. Tveir
eldri bræður Stefáns lröfðu flutzt alfari vest-
ur um haf með fyrsta stóra landnemahópn-
um vorið 1875, meðan hann var enn barn
að aldri og hafði farnazt vel í hinni nýju
heimsálfu. Fýsti nú Stefán einnig að fara
og kanna hinn nýja heim og sjá siðu ókunn-
ugra þjóða. Hann lagði af stað frá Akur-
eyri sumarið 1890, að nýafstaðinni Þúsund-
ára minningarhátíð Eyfirðinga, og varð vel
reiðfara vestur uni haf. Lagði hann leið
sína alla leið vestur til Grand Forks í
Norður-Dakotafylki, til Jóns bróður síns,
sem þangað var þá fluttur frá Nýja-íslandi
og lagði stund á húsasmíðar jrar í bænurn.
Mun Stefán lengst af hafa verið heimilis-
fastur hjá Jóni, en þó eitthvað hjá Jakob
bróður sínum, sem var bóndi í Pembína.
Frá Jreim bræðrum er komið margt gervi-
legt fólk í Vesturheimi. Oft vann Stefán þó
hjá innlendum mönnum margháttuð
störf og kynntist þjóðlífinu vestra eftir
föngum. Meðal annars fór hann á heims-
sýninguna miklu í Chicago árið 1893, og
ritaði hann grein um þessa för fimmtíu