Eimreiðin - 01.07.1940, Síða 51

eimreiðin
EFNI OG ORKA
251
orkumagn hinna geislandi efna. Þar við bættist, að með til-
raun þessari hafði tekist að sanna kenningu Einsteins um
sambandið milli efnis og orku. Nákvæmar mælingar sýndu
sem sé, að efnismagn heliumagnanna tveggja var örlítið minna
en samanlagt efnismagn lithium- og vetniskjarnans. Efnis-
magn hinna síðarnefndu er 7,017 -1- 1,008 = 8,025, en efnis-
magn heliumkjarnanna er 2X4,003 = 8,006. Munurinn, 0,019,
samsvarar aðeins 3 X 10 "=■20 gr- Einstein kendi, að efni gæti
breyzt í orku, og hin óvænta orka heliumagnanna reyndist
því sem næst nákvæmlega sú, sem Einstein hafði sagt fyrir
samkvæmt efnisrýrnuninni.
Þegar hin vélræna leið til frumefnamyndunar var fundin,
stóð vitanlega ekki á tilraunum til þess að fullkomna hana.
Það lætur einkennilega í eyrum, að nú skuli vera gerð stóreflis
háspennutæki, er framleiða alt upp í 5 milj. volta spennu, og
notuð að öðru leyti að kalla má stórkostleg tæki, til þess að
mola sundur hina örsmáu frumeindakjarna. Hér er ekki rúm
til þess að gera nánari grein fyrir útbúnaði þeim, sem notaður
er í þessu skyni. Þess skal þó getið, að notuð eru meterlöng
gler- og postulínshylki og inn í þau er hleypt vetniskjörn-
um, sem gnægð fæst af úr venjulegu vatnsefni. í hylkinu fá
þessar pósitífu rafmögnuðu agnir þann geysihraða, sem nauð-
synlegur er, við það að verða fyrir áhrifum hárrar spennu.
Ameríkumaðurinn Lawrence hefur til þessara hluta fundið upp
lnjög merkilegt áhald, sem nefnt er „Cyclotron“. Er með því
hægt að komast af með margfalt lægri spennu en áður þektist.
Spennan er þá látin verka aftur og aftur á vetniskjarnana,
svo að hraðinn fer sívaxandi. Slíkt áhald mun kosta um 250
þúsund kr. eða álíka mikið og 1 gr. af radiuin, en áhaldið gefur
Ulargfalt kröftugri geislastraum, og er því miklu afkastameira.
Auk hins venjulega vetniskjarna, sem fyrst var notaður við
frumefnasundrun, kom brátt til sögunnar stærri bróðirinn,
hjarni þunga vatnsefnisins, sem er tvöfalt þyngri en hinn, en
Uleð jafnmikilli rafmagnshleðslu. Hann er samsettur úr ein-
um venjulegum vetniskjarna og „neutron“. Hefur verið hægt
að sanna það, með því að skjóta neutron á vetniskjarna, og
hafa þá þessar frumagnir samlagast, en einnig með því að
hljúfa þunga vetniskjarnans, með því að beina á hann kröft-