Eimreiðin - 01.07.1940, Blaðsíða 99

eimreiðin
RITSJÁ
299
að endurtaka sig nú. A íneðan lijóðin fæst ekki einu sinni til að ræða
bær einu öruggu tryggingar, sein nú þekkjast gegn einræðislegu gerræði
°g réttarbrotum, þá verður allur áróður flokkanna fyrir „frelsi og
lýðræði" ekki annað en fals —- ekki annað en hinn venjulegi valdaróður
eins flokks gegn „einræðisfyrirætlunum" annars, sem og endar altaf með
Þvi, að einn valdaspekúlantinn verður hlutskarpastur — hér á landi ef-
laust með erlendum tilstyrk. A Jietta atriði, — að setja vísindalega
grundvallaða réttar- og frelsistryggingu rikishorgaranna inn í sjálfa
stjórnskipunina, — legg ég nú liér svo mikla áherzlu á, í fyrsta lagi vegna
þess, að ég hef lengi haft það mál til athugunar og minst á það hvað
eftir annað hér í Eimreiðinni (einkum í 2. hefti, árg. 1938), og í öðru lagi
finst mér höf. „Markmiða og leiða“ sinna of iítið þessu raunhæfa tækni-
atriði stjórnvísinnar. Aðalefni hókarinnar fjallar mest um liina þjóðmenn-
ingarlegu undirstöðu ríkisins, en hún er fólgin í réttu uppeldi og fræðslu,
asamt rétt ræktuðu siðferðis- og trúarlífi. Er meðferð höf. á þessum efn-
um viða mjög skarpleg og hugvekjandi. Vitanlegt er það, að ekki er til
neins að fá ómentaðri og siðlausri þjóð í hendur vísindalega rökfesta
stjórnskipan. En án sliks tækis verður líka jafnvel hámentuð þjóð stjórn-
farslega hjálparlaus, sem greinilegast sést af því, hversu skjót og sorg-
leg endalok mörg hin glæsilegustu menningartímabil sögunnar liafa fengið.
' Um rétta dreifingu félagsvaldsins gefur höf. mjög eftirtektarverðar
°g raunhæfar bendingar. En það er liin rétta einefling ríkisvaldsins, sem
Þann gefur oflítinn gaum. Hún er engu síður mikilvæg, ef liún er rétt
afmörkuð, og kemur hvorki í bága við hina réttu valdskiftingu né stað-
S°tt þjóðfrelsi yfirleitt, heldur þvert á móti styður og tryggir hvort-
^veggja. Höf. kemst að þeirri niðurstöðu, að þrátt fyrir hinar miklu
fi'amfarir á efnissviðinu, sé heimsmenningin „i augljósri afturför". Er
það og eflaust rétt og einmitt að kenna skorti á úrvali og eineflingu
Þinna beztu krafta í stjórn rikjanna. Nítjánda öldin ól upp hina skökku
dreifingu valdsins — hið lýðræðislega ábyrgðarleysi og upplausnarþróun
stjórnfarsins. Og uppskera tuttugustu aldarinnar af þessu sæði er ein-
etling hinna sterkustu krafta — liins sjálftekna valds, sem búið hefur
þegar meiri hluta heimsþjóðanna einskonar betrunarhúsvist og hnept
frjálsa menningu í ánauð.
Hið veigamikla efni „Markmiða og leiða“ gefur að sjálfsögðu ótæm-
andi atliugunarefni, sem liér er ekki rúm til að fara nánar inn á. En ég
vú hvetja menn til að lesa hókina oftar en einu sinni. Meiri hluti les-
enda mun hafa lítið upp úr fyrsta lestri. — Það hefur verið skortur á
thentandi bókum um félagsleg menningarmál, og dr. Guðmundur Finn-
Þogason á verulegar þakkir skilið fyrir að hafa lagt út í þýðingu þessarar
þókar, sem er á fárra færi að gera svo vel sé, þar sem mál vort er fremur
otamið á þessu sviði enn sem komið er. Kostur hefði það verið, ef skrá
hefði fylgt um ný orð og merkingar, ásamt crlendu orðunum.
Eins og ég þykist hafa sýnt fram á i ofannefndum Eimreiðargreinum,
er ekki rétt að þýða réttstefnt demókratí með „lýðræði". Hin gamla og