Eimreiðin - 01.10.1945, Síða 90

314
RITSJÁ
EIMREIÐIN
nýjustu rannsóknum. I’ær sýna, að
hún liefur orðið miklu síðar, og tlr.
Sigurður Þórarinsson telur, að hin
forna byggð í dalnum hafi haldizt
fram til aldamótaársins 1300, eu
Heklugosið, seni varð á því ári, hafi
grandað henni. Höf. þykir sennilegt,
að Stóri-Núpur liafi talizt til I’jórs-
árdals að fornu, og styðst einkuni
við það, er séra Jón Egilsson segir,
að Hjalti Skeggjason liafi húið „á
Núpi“, en þar niun séra Jón ein-
ungis fara eftir niunnniælasöguni, seni
gengið hafa í Árnessýslu á lians dög-
uin. Að vísu stendur svo í ágripi,
sem hann gerði af Hungurvöku eftir
liandriti, sem nú er glatað: „Þeira
(Gissurar livíta og fyrstu konu hansi
dótlir var Villiorg, er átti Hjalti
Skeggjason að Núpi í Eystra hrepp.“
Af tveim ástæðum virðist ljóst, að
orðin „að Núpi í Eystra lirepp“ séu
íauki séra Jóns, eins og liöf. játar,
að geti verið. Hæpið er, að nafnið
Eystri hreppur liafi verið til, þegar
Hnngurvaka var samin, og ekki er
minna vert um hitt, að það mun vera
fátítt í fornum ritum, að niaður sé
kenndur við allt í senn: föður sinn,
hæ sinn og sveit sína, svo sem hér
er gert um Hjalta.
Höf. bendir réttilega á það, að
jörðin Nes við Seltjörn hafi verið
orðin eign dómkirkjunnar í Skálholti
fyrir 1546, shr. byggingarbréf Giss-
urar biskups Einarssonar til handa
Eyjólfi Pálssyni frá því ári. Þó að
ekki verði úr því skorið með neinni
vissu, hvort jörðin hafi verið komin
undir dómkirkjuna fyrir biskupstíð
Gissurar, mætti hréf þetta virðast
henda til þess, að svo liefði verið.
Hann byggir Eyjólfi hónda jörðina
„með slíkri landskyld og gjaldi, sein
venjulegt er, og liann hefur áður
goldið, síðan eg átti þar með að
gjöra“. Af þessu sést, að Gissuri hef-
ur verið kunnugt, livað af jörðinni
væri goldið, einnig fyrir þann tíma,
er hann varð ráðandi liennar. Það
mundi hann liafa ftindið í skjölum
stólsins, ef hún liefði verið komin
undir dómkirkjuna i tíð fyrirrennara
lians, en ekki er eins víst, að liann
hefði um það vitað, ef jörðin hefði
verið hænda eign fram á hiskupstíð
hans sjálfs.
I ritgerðinni „Kirknatal Páls hisk-
ups Jónssonar“ leiðir höf. óyggjandi
rök að því, að skrá sú uni prest-
skyldar kirkjur í Skálholtsbiskups-
dæmi, sem prentuð er freinst í 12.
hd. íslenzks fornbréfasafns, sé frá
dögum Páls Jónssonar, er var hiskup
í Skálholti 1195—1211. Er þetta ein
hin elzta rilaða sögulieimild, sem vér
eigum. Jón Þorkelsson hirli liana með
réttri tímasetningu í íf., en hann dó
frá 12. bd., og entist honum ekki ald-
ur til að rökstyðja tímasetninguna svo
rækilega sem þurfti, þar sem fræði-
menn höfðu áður talið skrá þessa
miklu yngri.
í vísu þeirri, sem Ilárðar saga
Snæfellsáss lætur Hettu tröllkonu
kveða við Ingjald, fylgir höf. les-
hættinum „gaurr“ í 3. vo., og er það
vafalaust rétt, því að sá lesháttur
stendur í háðum heztu liandritum
sögunnar. Ef til vill mætti láta sér
detta í hug, að með því orði ætti
Hetta við Miðgarðsorm, þó að liún
tali ekki skýrara, þegar hún cr að
ginna Ingjald. Líklega er vísan frá
öndverðu tengd þjóðsögunni um
Ingjald, sem söguritarinn færir í let-
ur, cn þar sem Þór sat á fiski, mundi
ekki örvænt að draga Miðgarðsorm.
Höf. segir réttilega, að þetta sé hin
elzta miðavísa, sem geymzt hafi. Hins
vegar bendir hragarhátturinn til þess,
að hún muni ekki vera ehlri en fra