Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Síða 15

eg, að í undirréttunum í Finnlandi muni „trúnaðarmenn" sitja í fram-
tíðinni. Það mun væntanlega ráða úrslitum, að það leikmannakerfi með
nefndarmönnum, sem nú tíðkast, nýtur almenns álits, og að það myndi
talið spor aftur á bak og vera í andstöðu við lýðræðisreglur, ef leik-
mannakerfið yrði afnumið. Spurningin verður þá sú, hvort halda eigi
núverandi fyrirkomulagi eða veita „trúnaðarmönnunum" einstaklings-
bundinn atkvæðisrétt. Gegn því hefur verið mælt með þeim rökum, að
sá, sem ekki er lögfræðingur, eigi erfitt með að taka lögfræðilega
ábyrgð á ákvörðunum, sem hann hefur ekki innsýn í í smáatriðum, og
að sjálfstæður atvæðisréttur sé óhugsandi án sjálfstæðrar ábyrgðar.
Nefndarmenn, sem nú eru í undirrétti, bera ekki einstaklingsbundna
ábyrgð nema nefndin beri formann dómsins atkvæðum, en það gerist
svo til aldrei. Gagnrýnendur halda því fram, að einstaklingsbundin
ábyrgð leiði til, að almennir borgarar myndu skorast undan þátttöku
í dómsstörfum og leikmenn, sem þátt tækju í dómsstörfum, myndu
koma úr takmörkuðum hópi og e.t.v. sumir vera lögfræðingar.
Kerfi með einstaklingsbundnum atkvæðisrétti skapar raunar nokkra
hættu, því að hugsanlegt er, að „trúnaðarmenn“ líti í minna mæli en
lögfræðingar hlutlaust á málin og leggi jafnvel algerlega pólitísk sjón-
armið til grundvallar hinum lagalegu ákvörðunum. Eftir tillögunum
eiga pólitískar stofnanir, þ.e. sveitarstjórnir, að tilnefna „trúnaðar-
mennina“ á sama hátt og þær tilnefna nefndarmenn nú. Eg er þó ekki
þeirrar skoðunar, að í þessu felist nein veruleg hætta, enda myndu
„trúnaðarmenn" bersýnilega verða valdir með hlutfallskosningu, og
þeir myndu því ekki allir verða fulltrúar sömu stjórnmálaskoðana.
Stjórnmálamenn hafa sýnt og munu sýna mestan áhuga á því atriði,
hvernig undirréttardómarar verða skipaðir. Vinstrimenn í Finnlandi
hafa um langt skeið gagnrýnt vald dómstólanna, fyrst og fremst Hæsta-
réttar, til að ráða vali dómara. Hafa þeir viljað fá stjórnmálamönnum
þetta vald. Þetta hafa ýmsir aðrir stutt af prinsipástæðum. Engu að
síður tel eg, að almenningsálitið sé að beinast í átt til stuðnings við
núverandi fyrirkomulag. Ljóst er, að hættara er við pólitískum skip-
unum, ef stj órnmálamenn fá vald til að skipa dómara. Þótt segja megi,
að reynslan í öðrum vestrænum ríkjum staðfesti ekki að öllu leyti,
að þessi hætta sé nærlæg, hafa pólitískar embættisskipanir í Finnlandi
orðið víðtækari en í flestum öðrum löndum. Af þeim sökum er meiri
hætta á slíkum skipunum dómara hjá okkur en víða annars staðar.
Tillaga vinnuhópsins í dómsmálaráðuneytinu er eins konar mála-
miðlun. Lagt er til að skipunarvaldið verði tekið af Hæstarétti og af
borgarfulltrúum að því er varðar ráðsmenn. Það verði fengið for-
65