Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Síða 43

óánægðir með, að bótamáli verður sjaldnast lokið fyrr en mörgum
árum eða jafnvel áratugum eftir að slys varð, svo og að erfitt er að
koma verðtryggingu lífeyris fyrir á viðunandi hátt. Hér verður ekki
rætt frekar um rök með og á móti lífeyri sem greiðsluformi slysa-
bóta.55
4.5. Ríkistrygging eða vátryggingar reknar af einkaaðilum
Svar við spurningunni um, hvert sé heppilegasta rekstrarform nýs
bótakerfis, hlýtur að verða litað af pólitískum viðhorfum. Margir af
baráttumönnum fyrir nýjum bótakerfum telja, að tilgangi slysabóta
verði best náð með því, að ríkisvaldið taki alveg í sínar hendur með-
ferð bótamála.50 Röksemdir með og á móti þjóðnýtingu slysatrygginga
eru svipaðar rökum um ríkisrekstur almennt, og verður ekki fjallað
um það efni hér.
4.6. Hvernig á að jafna niður kostnaði við bótakerfi?
Spurningin um, hverjir skuli greiða kostnað við nýtt bótakerfi,
skiptir verulegu máli. 1 stórum dráttum má segja, að tvær leiðir komi
til greina. önnur leiðin er að deila kostnaðinum niður á þjóðfélags-
þegna með almennri skattlagningu, líkt og gert er í almannatrýgging-
um. Hin leiðin er sú að beita lögmálum frjáls markaðar og láta menn
borga fyrir þau gæði, sem þeir fá eða láta þá greiða þann tjónskostnað,
er rakinn verður til þeirra. 1 framkvæmd eru þó stundum farnar leiðir,
sem eru einhvers konar sambland þessara tveggja meginleiða.
Margir halda því fram, að æskilegra sé að fjármagna bótakerfi
eftir síðarnefndu leiðinni, vegna þess að hún gegni því mikilsverða
hlutverki að draga úr kostnaði við tjón. Hér er um að ræða varnaðar-
sjónarmið í nokkuð annarri merkingu en þeirri, sem venjulega er lögð
í það orð í skaðabótarétti. Á ensku hefur þessu verið gefið nafnið
„general deterrence“.57 I Svíþjóð er það nefnt „ekonomisk preven-
tion“.58 Á íslensku mætti tala um „fjárhagslegar tjónvarnir“ eða „fjár-
hagslega vörn“. Kenningar um fjárhagslega vörn gegn tjóni styðjast
ekki við þá trú, að bótakerfi geti fælt menn frá hegðun, sem hefur
tjón í för með sér, heldur hinu, að minnka megi þann kostnað, sem
þjóðfélagið hefur af skaðvænni hegðun, með því að leggja hann á
55 Sjá nánar Arnljótur Björnsson (1980), bls. 215-6.
56 T.d. Atiyah, Ison og Street.
57 Sjá einkum ritið „The Costs of Accidents" eftir Calabresi. Um kenningar hans sjá
t.d, Atiyah, bls. 522 o. áfr., Hellner (1972), bls. 320 o. áfr. og sami (1967), bls.
704 o. áfr.
58 Hellner (1976), bls. 18.
93