Tímarit lögfræðinga - 01.12.1987, Page 41

ræða sem ekki er unnt að sjá fyrir hvernig farið verði með í fram-
kvæmd.
2. Frumkvæðismál
Samkvæmt athugasemdum við 5. gr. laganna getur umboðsmaður
tekið til meðferðar að sjálfs sín frumkvæði hvers konar atferli stjórn-
valda sem honum þykir rannsóknarvert. Er gert ráð fyrir að hann fái
vitneskju um slík mál aðallega í gegnum fjölmiðla, dagblöð, útvarp
o.s.frv. Umboðsmaður er þá ekki bundinn við rannsókn einstaks máls
heldur getur hann tekið til könnunar ákveðið ástand innan stjórnsýsl-
unnar þótt enginn einn stjórnsýsluhafi sé við það riðinn. Svo getur
einnig verið að skilyrðum um aðild eða fresti sé ekki fullnægt í þessu
sambandi og er þá gert ráð fyrir að aðrir, t.d. þeir sem telja sig þekkja
dæmi um rangindi í stjórnsýslu sem ekki beinist að þeim sjálfum, geti
ef þeir vilja vakið athygli umboðsmanns á málinu. Metur hann þá
hvort hann tekur málið til meðferðar að eigin frumkvæði.
Framangreint frumkvæðisaðhald snýr annaðhvort að einstöku máli
eða ástandi í stjórnsýslunni. 1 víðum skilningi má hins vegar einnig
fella undir frumkvæðisaðhald umboðsmanns ákvæði 11. gr. laganna þar
sem segir að ef umboðsmaður verði þess var að meinbugir séu á gild-
andi lögum eða almennum stjórnvaldsfyrirmælum skuli hann tilkynna
það Alþingi, hlutaðeigandi ráðherra eða sveitarstjórn. Sagði um sams
konar ákvæði 13. gr. í frumvarpinu 1973 að auk starfs síns við úr-
lausn einstakra mála skuli umboðsmaður hafa vakandi auga með því
hvort ekki finnist meinbugir á lögum eða reglugerðum. Sýnist þetta
ákvæði vera í samræmi við þá hugsun að baki umboðsmannsfyrirkomu-
laginu að hlutverk hans sé að fylgjast með því hvernig lögum Alþingis
sé framfylgt. 1 athugasemdum við 11. gr. laganna segir m.a. að mein-
bugir á lögum eða reglum geti verið nánast formlegs eðlis, svo sem
misræmi milli ákvæða, prentvillur, óskýr texti o.fl. Einnig geti þeir
beinlínis verið fólgnir í efnisatriðum, svo sem að mismununar gæti milli
manna, reglugerðarákvæði skorti lagastoð eða hreinlega að telja verði
ákvæði ranglátt, mælt á huglægan mælikvarða. Allt þetta geti umboðs-
maður látið til sín taka.
Hér er óneitanlega um mjög víðtækt ákvæði að ræða og vandmeð-
farið. Verður það verkefni umboðsmanns að meta hversu langt skuli
ganga í þessum efnum svo nærri sem ákvæðið gengur úrskurðarvaldi
dómstóla. Gæti það raunar ært óstöðugan ef umboðsmanni væri ætlað
að eltast við hverskonar ,,meinbugi“ í þessum efnum. Svo sem laga-
setningarhefð og reglugerðai'setningu er háttað er hætt við að erfitt
263