Tímarit lögfræðinga - 01.09.2003, Page 93

unnt sé að leggja niður kerfið og gefa veiðar frjálsar, að unnt sé að taka upp nýtt
kerfi svo fremi sem þeir sem nú stunda útgerð njóti jafnræðis við aðra, að unnt
sé að kveða á um gjaldtöku fyrir aflaheimildir og loks að unnt sé að gera ýmsar
lagfæringar og tilfærslur innan núverandi kerfis. Við allar þessar breytingar
verði þó að gæta að atvinnuréttindum þeirra sem fyrir eru í greininni þannig að
þeir njóti jafnræðis við aðra.
Framangreind afstaða er ráðandi meðal fræðimanna og hefur lítið farið fyrir
andstæðum skoðunum ef frá er talin afstaða Jóns Steinars Gunnlaugssonar sem
hann setti fram árið 1995 en þar telur hann að veiðiheimildir njóti verndar eign-
arréttarákvæðis stjómarskrárinnar enda uppfylli þær öll skilyrði til að teljast
eign í merkingu ákvæðisins. Telur hann að fyrirvari 3. málsl. 1. gr. laga um
stjóm fiskveiða, um að úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögunum myndi ekki
eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildunum,
hafi þá einu þýðingu að löggjafinn geti ákveðið að fella kerfið niður og gefa
veiðar frjálsar. Allar aðrar breytingar á kerfinu sem feli í sér að veiðiheimildir
séu færðar frá þeim sem nú hafa þær til annarra væru bótaskyldar.4
3. GAGNRÝNI Á AFSTÖÐU FRÆÐIMANNA
Grundvallareinkenni eignarréttinda er það að eigandi eignar hefur rétt til að
framselja hana, m.a. gegn gjaldi. Færa má fyrir því rök að þegar veiðiheimildir
urðu að fullu framseljanlegar við setningu laga nr. 38/1990 hafi eðli réttindanna
breyst úr einföldum atvinnurétti í framseljanlegan afnotarétt sem nýtur víðtæk-
ari vemdar stjómarskrárinnar.5 Ég dreg þessa ályktun af því að atvinnuréttindi
eins og þau hafa verið skilgreind eru almennt ekki framseljanleg réttindi heldur
bundin við persónu tiltekinna einstaklinga.6 Sé mönnum veitt heimild til að
framselja atvinnuréttindi sín gegn gjaldi breytist eðli réttindanna úr því að vera
réttindi tengd lífsafkomu og aflahæfi tiltekinnar persónu yfir í fénýtanleg eign-
arréttindi sem eru óháð aflahæfi eigandans. Að mínum dómi hafa fræðimenn að
einhverju leyti litið fram hjá þessari eðlisbreytingu sem varð í kjölfar þess að
löggjafinn heimilaði varanlegt framsal. Þó gildir einu hvort menn kjósa að tala
um framseljanleg atvinnuréttindi eða framseljanlegan afnotarétt, skoða verður
réttindin efnislega þegar metið er hvort og að hvaða marki þau njóti stjóm-
skipulegrar vemdar.
Um það er ekki deilt að handhafar veiðiheimilda hafa allar þær heimildir til
nýtingar og ráðstöfunar sem taldar em skilyrði þess að um eignarréttindi sé að
ræða. Ef ekki kæmi til fyrirvari 3. málsl. 1. gr. laga um stjóm fiskveiða um að
4 Jón Steinar Gunnlaugsson: „Geta aílaheiraildir talist eign í skilningi 67. gr. stjómarskrár?
Hva5a þýðingu hefur 3. ml. 1. gr. laga nr. 38/1990 um stjóm fiskveiða í þessu sambandi?“ Úlfljótur.
2. tbl. 1995.
5 Framsalsheimildir eldri laga voru mjög takmarkaðar og háðar skilyrðum auk þess sem löggjöfin
var tímabundin sem gerði það að verkum að framsal var ávallt háð óvissu til lengri tíma litið.
6 Sjá Gaukur Jörundsson: „Stjómskipuleg vemd aflahæfis, atvinnuréttinda og atvinnufrclsis".
Úlfljótur. 1968, bls. 161.
201