Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Blaðsíða 88

88
senda frá sér eða sjúga í sig Ijósgeisla af vissri tíðni, er sam-
svarar orku þeirri, sem frumeindin þá ýmist sendir frá sér
eða tekur við. Einstein orðaði formúluna fyrir þessu:
Ei — E2 = hi'
Táknar Ei hærra starfsmarkið, E2 það lægra; h er Plancks-
stuðullinn (6.55 X 10 ~ 27) og v táknar tíðni ljóssins. Ef Ei
(hærra starfsmarkið), er hið fyrra ástand eindarinnar, þá
hefir breytingin útgeislan í för með sér; en fari lægra starfs-
markið, Es, á undan og Ei komi á eftir, þá tekur frum-
eindin við orku með því að sjúga samsvarandi geisla í sig.
Nú gildir formúla þessi jafnt fyrir sólirnar í heild sinni
sem hverja einstaka frumeind þeirra, og ekki einungis fyrir
geislan þeirra, heldur og fyrir hitann og aðrar tegundir orku.
Ef nú sólirnar væru t. d. jafnheitar inn úr, þá myndu ástönd
Ei og E2 vera jafntíð og vega salt hvað á móti öðru. En nú
eru sólirnar lang-heitastar innst og geisla því frá sér á hverju
augnabliki ógrynnum af hita og ljósi. Meðan ljósgeislarnir
eru að brjóta sér braut frá innri lögum sólarinnar til þeirra
ytri, missa þeir nokkuð af orku sinni, bylgjulengd þeirra
eykst litið eitt. En þegar komið er út í úthverfuna (the re-
verse layer), sem er kaldari en sjáll't Ijóshvelið, safnast þar
fyrir ýms efni, sem myndazt hafa við geislanina úr hinum
þyngri geislandi efnum í miðbiki sólar og þau sjúga nú í
sig geisla þá, er samsvara gerð þeirra, og fyrir þetta mynd-
ast dökkar línur í litróf sólnanna, hinar svonefndu Fraun-
hofers-línur (sbr. II, 6), sem lesa má úr, hvaða efni eru
þegar orðin til í útlagi sólnanna.
En það má lesa meira út úr litrófi sólnanna en efnafar
þeirra. Þessar dökku rákir, Fraunhofers-línurnar, geta færzt
ofurlítið til i litrófinu, nær eða fjær rauðu, og er þetla nefndur
»Dopplers etfekt«. Hann skýrði Einstein (1905) á þá leið, að
ofurlítill tímamunur væri á þvi, er sólin sendi frá sér ljósið
og er það kæmi hingað til jarðar. En á þeim tímamun
mætti sjá, hve fjarlæg sólstjarnan væri, og hvort hún færð-
ist fjær eða nær. Hreyfing stjörnunnar að eða frá jörðu
veldur ofurlítilli færslu á rákunum til eða frá, saman borið
við það, sem venjulegt litróf efnanna hér á jörðu sýnir. En
af þessari færslu má reikna út, með hvé miklum hraða sól-
stjarnan fjarlægist eða nálægist jörðu (/1 = / (1 -j—)
\ C
Líka
krefst Einsteins-kenningin þess, að rákir þessar færist ofur-
lítið nær rauðu, í hlutfalli við þyngd sólstjörnunnar og þver-