Hugur - 01.01.1991, Síða 67

HUGUR
Arni Finnsson
65
hugmyndir Wittgensteins í Tractatusi sem nefndar voru hér að
framan. Við komumst ekki af með að þýða heilar setningar með
öðrum setningum, heldur verðum við með einhverjum hætti að hluta
setningamar upp í einingar og þýða síðan þessar einingar eða para við
einingar á okkar eigin tungu. En ef þetta á að takast virðist ljóst að
málvísindamaðurinn okkar verður að segja skilið við vettvangs-
athugun sína og grípa til annarra aðferða. Hann verður að setja saman
einhverja tilgátu um hvemig hluta eigi setningar tungumálsins niður
og hvernig fara skuli með hvern setningarhluta. Hann verður þannig
að setja saman einhvers konar orðalista og reglur sem kveða á um
notkun listans. Af listanum verður síðan að vera hægt að ráða
hlutverk hvers einstaks setningarhluta og hvemig fara skuli með hann
í þýðingunni.
Þegar að þessum hluta verkefnisins kemur er það sem þýðinga-
brigðin birtast. Málvfsindamaðurinn hefur verk sitt með tiltekið safn
setninga sem hann parar við eða þýðir með setningum á sinni eigin
tungu. Verkinu heldur hann síðan áfram á þann veg að hann hlutar
setningarnar upp á einhvern máta sem samræmist þessum þýðingum
sem þegar eru til og gerir grein fyrir hlutverki hvers hluta fyrir sig.
Tilgáturnar má síðan prófa að einhverju marki með athugunum, en
eftir því sem kerfið verður viðameira og flóknara því fjarlægari verða
tilgáturnar þeim athugunum sem gerðar voru, og að sama skapi
verður erfiðara að ganga úr skugga um gildi þeirra. Að endingu fer
svo að kerfið, eða þýðingartilgátan, stendur sem slíkt en verður ekki
stutt með neinni beinni vfsun til athugananna. Quine segir síðan að
unnt væri að setja saman fleiri en eina slíka tilgátu, sem tengdu
sömu setningar eða setningarhluta við ólíkar þýðingar á okkar tungu,
en sem samræmdust þó allar jafn vel öllum þeim upplýsingum sem
voru aðgengilegar í athugun okkar á tungumálinu. Þannig yrðu til
tvær eða fleiri forskriftir að þýðingu, sem væru ósamrýmanlegar eða
jafnvel í mótsögn hver við aðra. Og vandamálin rísa jafnvel fyrr en
ætla mætti af lýsingunni hér að framan. Einföldustu atvikssetningar,
sem voru það fyrsta sem málvísindamanninum tókst að henda reiður
á, geta nú orðið til vandræða. Þannig verður til að mynda setningin
„Gavagai", sem í upphafi virtist næsta auðveld viðureignar, nú vand-
meðfarin. Okkur er ekki nóg að vita um hana að hún standi í einhvers
konar sambandi við kanfnur. Við verðum að tiltaka orð eða
setningarhluta sem komið gæti í hennar stað í öllum tilfellum, og
j