Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 53

HUGUR
W. V. Quine
51
þátturinn skiptir máli er sönn staðhæfing rökhæfing. En ég vona að
nú sé til þess tekið hversu árangurslaust það hefur verið að gera
skýran greinarmun á rökhæfingum og raunhæfingum. Mér virðist það
líka eftirtektarvert hversu vandinn við að setja fram skýra kenningu
um staðfestingu raunhæfinga í reynslunni hefur alltaf verið
illviðráðanlegur, ef undan eru skilin tilbúin dæmi um svartar og
hvítar kúlur í öskju. Tillaga mín nú er á þá leið að það sé vitleysa og
leiði til enn meiri vitleysu að tala um málþátt og staðreyndaþátt í
sannleik einstakrar staðhæfingar. Sem heild byggjast vísindin bæði á
máli og reynslu; en ekki er hægt að finna þessari tvískiptingu stað að
neinu marki í einstökum staðhæfingum vísindanna.
Hugmyndin um að skilgreina tákn í samhengi var eins og að var
vikið, framför frá hinni vonlausu raunhyggju Lockes og Humes sem
bundin var við að staðfesta einstök heiti. Frá og með Bentham var
farið að líta á staðhæfingar fremur en heiti sem þær einingar sem
gagnrýni raunhyggjumanna beindist að. En það sem ég held nú fram
er að jafnvel með því að gera staðhæfingar að grunneiningum höfum
við riðið netið of þétt. Á endanum eru það ekki einstakar stað-
hæfingar, heldur vísindin í heild sem þurfa að koma heim og saman
við reynslu.
6. Kreddulaus raunhyggja
Hin svokallaða þekking okkar eða trú, allt frá tilviljunarkenndum
atriðum í landafræði og sögu til djúphugsaðra lögmála í kjarn-
eðlisfræði eða jafnvel hreinnar stærðfræði og rökfræði, er í heild
vefur gerður af manna höndum sem snertir ekki reynsluna nema á
jöðrunum. Eða svo brugðið sé upp annarri myndlíkingu, vísindin í
heild eru eins og orkusvið þar sem reynslan er markaskilyrði. Ef
sviðið er andstætt reynslunni í útjaðrinum veldur það leiðréttingu
innanvert í sviðinu. Þá þarf að úthluta sumum staðhæfingum okkar
nýjum sanngildum. Endurmat á sumum staðhæfingum felur í sér
endurmat á öðrum vegna þess að þær eru röklega tengdar innbyrðis
— og rökfræðilögmálin eru einfaldlega sjálf tilteknar aðrar
staðhæfingar kerfisins, ákveðnar aðrar einingar innan sviðsins. Eftir
að hafa endurmetið eina staðhæfingu verðum við að endurmeta aðrar
sem ef til vill eru staðhæfingar í röktengslum við þá fyrstu eða þá
staðhæfingar um sjálf röktengslin. En sviðið í heild er vanákvarðað af