Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 36

34
Tvœr kreddur raunhyggjumanna
HUGUR
samheitapör eins og „móðir“ og „kona sem á bam“ — samheitapör af
þeirri gerð sem valda tilkomu rökhæfinga af síðari gerðinni. í besta
falli geta ástandslýsingar talist kennimark eiginlegra röksanninda en
ekki rökhæfinga almennt.
Ég er ekki að gefa í skyn að Carnap geri sér ekki grein fyrir þessu
atriði. Hið einfaldaða mállíkan hans sem hefur að geyma ástands-
lýsingar á fyrst og fremst að þjóna öðrum tilgangi en leysa vandann
við rökhæfingar almennt, nefnilega að gera grein fyrir líkindum og
aðleiðslu. Hins vegar eru rökhæfingar okkar vandamál; og þar felst
meginvandinn ekki í eiginlegum röksannindum, heldur fremur í
rökhæfingum sem byggjast á hugmyndinni um samheiti.
2. Skilgreiningar
Til eru þeir sem finna huggun í því að rökhæfingarnar í síðari
flokknum megi smætta með skilgreiningu í eiginleg röksannindi í
fyrri flokknum; til dæmis er orðið „móðir“ skilgreint sem „kona sem
á bam“. En hvemig komumst við að því að „móðir“ er skilgreint sem
„kona sem á barn“? Hver skilgreindi orðið svo og hvenær? Eigum
við að höfða til næstu orðabókar og telja framsetningu
orðabókarhöfundarins lög? Þá væri eggið augljóslega farið að kenna
hænunni. Orðabókarhöfundurinn stundar fræði sín á- grundvelli
reynslunnar, hann hefur þann starfa að skrá framkomnar staðreyndir;
og ef hann útskýrir „móðir“ sem „kona sem á barn“ er það vegna
þess að hann álítur að þessi heiti tengist sem samheiti, það hafi falist í
notkun þeirra almennt eða í málvenjum áður en hann tók til starfa.
Hugmyndina um samheiti sem hér er gengið að vísri, á enn eftir að
skýra, líklega með tilvísun til málatferðis. „Skilgreiningin" sem er
tilkynning orðabókarhöfundarins um samheiti sem hann hefur tekið
eftir, getur vissulega ekki talist ástæðan til þess að um samheiti er að
ræða.
Raunar eru það ekki einungis málfræðingar sem fást við skil-
greiningar. Heimspekingar og vísindamenn þurfa oft að „skilgreina“
torskilin orð með því að umorða þau á almennara mál. En eins og hjá
málfræðingum er slík skilgreining yfirleitt hrein orðtaka sem
staðfestir samheitatengsl sem voru til staðar áður en haft var orð á
þeim.