Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 94

92
Ágúst Hjörtur Ingþórsson
HUGUR
sókn tæknilegrar skynsemi á öllum sviðum, þótt hún kæmi skýrast
fram í vexti skrifræðisins.
Lausnina kallaði Weber síðan Plebiszitáre Fuhrerdemokratie, sem
ég þýði einfaldlega sem leiðtogalýðræði. Það sem fyrir mér vakir er
að andmæla þessari lausn Webers. Eiginlega vonast ég til að gera
örlítið meira, því helst vildi ég geta sýnt fram á að lýðræðiskenning
Webers sé með öllu óalandi og óferjandi.
Áður en ég þó byrja hnútukastið, er rétt að víkja ögn að þeirri
túlkun sem þetta spjall byggir á, en hún er sú að Weber hafi í raun
verið stjómmálaheimspekingur. Weber er fyrst og fremst frægur sem
faðir félagsfræðinnar eins og alkunna er og réttilega svo. Eitt af því
sem stuðlaði að frægð hans sem félagsfræðings var eindregin krafa
hans um að félagsfræðin bæru sig að eins og „alvöru" vísindi og væru
því hlutlaus um öil verðmæti og gildi. Þessi hlutleysiskenning kveður
svo á, að til vísinda og fræða verði ekki sótt nein rök fyrir tilteknu,
sértæku, eða aimennu verðmæta- eða gildismati. Vísindin svara sem
sé engu um það, svo vitnað sé í grein Sigurðar Líndals um Weber,
[...] hvað eigi að gera og hvernig eigi að lifa — ekki einu sinni því,
hvað vert sé að vita. Fyrst verði að ákvarða markmið, og þar séu
fræðin algerlega hlutlaus. Æðsta skylda hvers fræðimanns sé því að
halda þessum þáttum vandlega aðgreindum.4
Þegar ég þannig held því fram að Weber hafi í raun verið stjórn-
málaheimspekingur, er ég um leið að halda því fram að hann hafi alls
ekki farið eftir þeim kröfum sem hann setti fram í þeim fræga fyrir-
lestri „Starf fræðimannsins“. Ég er með öðrum orðum að halda því
fram að í fræðum Webers sé að finna svör við spurningunum um
„hvað eigi að gera og hvemig cigi að lifa“ — þvert ofan í yfirlýsingar
hans sjálfs.
Þetta hljómar ugglaust sem hið versta guðlast í eyrum þeirra sem
trúa á kenningar Webers um hlutleysi vísindanna og trúa því einnig
að hann hafi verið sjáflum sér samkvæmur í þeim efnum. Ég ætla
ekki að elta ólar við þá sem eru þeirrar skoðunar í þessu spjalli, enda
hafa þungaviktarmenn á borð við Pál Skúlason, Þorstein Gylfason, og
Vilhjálm Árnason, að ógleymdum Gylfa Þ. Gíslasyni, rætt þessi mál
4 Sjá „Inngang" eftir Sigurð Líndal í Max Weber, Mennl er máiiur, íslensk þýðing
Helga Skúla Kjartanssonar (Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1978), s. 43.