Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 116

114
Ritdómar
HUGUR
að haldi í leitinni að fullkominni heildarkenningu, og leiddi því ekki til
rangra ályktana" (s. 58). Hann bætir við:
Það er engan veginn víst að uppgötvun fullkominnar heildarkenningar
auki líkur þess að við lifum af, eða að hún breyti lífsháttum okkar að
ráði. En allt frá dögum menningar hafa menn ekki sætt sig við ótengda
og óskiljanlega atburði; þeir hafa sífellt leitað einhverrar reglu sem
undir býr. Enn langar okkur að vita hvers vegna við erum hér og
hvaðan við komum. Djúpstæð þrá eftir þekkingu knýr mannkynið
áfram í óþreytandi leit. Og markmiðið er hvorki meira né minna en
fullkomin lýsing á þeim heimi sem við byggjum (s. 59).
Þessi frumspekilega undiralda hefur án efa átt þátt í vinsældum bókar-
innar, ekki síst vegna þess að með þessar vangaveltur að vopni virðist unnt að
sjá einhvem tilgang í tilverunni, þ.e. þann að skilja gerð alheimsins. Þvert á
boðskap þróunarkenningarinnar er þessi jarðvist því ekki fullkomlega
tilgangslaus.
Einföld túlkun að hætti Poppers á mikilvægi Michelson-Morley tilraunar-
innar gerir Hawking kleift í miðsögu að fara hraðfara frá Vísindabyltingu 17.
aldar til upphafs 20. aldarinnar. Aftur á móti bregður svo við að þegar hann
ræðir um almennu afstæðiskenningu Einsteins og prófanir á henni um 1920
gerir hann sér mæta vel ljóst hvað samspil kenninga og tilrauna er hvikult.
Hann ræðir um það hvemig niðurstaða sólmyrkvaathugunarinnar frá árinu
1919 var „matreidd" nægilega mikið á frægum fundi hjá Konunglega
vísindafélaginu í London til þess að hún væri tekin góð og gild. Auk þess
ræðir hann ekki um það stímabrak sem menn lentu í við leit að rauðviki
litrófslína í þyngdarsviði á þeim tíma. Þess í stað ræðir hann um vel
heppnaðar tilraunir frá árinu 1962 (s. 85-6). Það voru þessir erfiðleikar á
tilraunasviðinu auk tæknilegra erfiðleika við að þróa kenninguna
stærðfræðilega sem dró úr vinsældum hennar meðal eðlisfræðinga um 1920.
Hins vegar hélt hún áfram nokkru hylli meðal stærðfræðinga.
Popper kemur Hawking hins vegar aftur að góðum notum þegar rætt er
um skammtafræði og óvissulögmál Wemers Heisenberg í fjórða kafla.
Óendanlegri orkuútgeislun kenndri við Rayleigh og Jeans frá því snemma á
öldinni er lýst á undan skammtakenningu Max Planck frá því árið 1900 og
sögulegu orsakasamhengi þannig snúið við. Hawking leggur mikla áherslu á
óvissulögmálið sem Heisenberg setti fram 1927 (rangt ártal í bókinni) enda
gegnir það lykilhlutverki í kenningasmíði hans. Sama máli gegnir um tvíeðli
ljóss sem er önnur mynd þessa fyrirbrigðis, þ.e. að það sé bæði bylgja og
ögn. í því sambandi ræðir hann síðan um aðferð Richards P. Feynman til að
lýsa þessu tvíeðli, hina svokölluðu sögusummu.
Mér finnst til of mikils ætlast af lesandanum að hann skilji fullkomlega
hvað átt er við með hugtakinu sögusumma. Þaö er ekki á orðskýringa-
listanum og hefði að ósekju mátt útskýra í inngangi. Þetta er sérstaklega