Hugur - 01.01.1992, Page 17

HUGUR
Sendibréf um frelsi
15
útiloka hindrunina, ástæða sem uppfylli lágmarksskilyrði um senni-
leik. Það er engin góð og gild ástæða til að ætlast til að feður gangi
um bæinn og bindi alla lausa skóþvengi sem þeir rekast á. Það er hins
vegar vissulega ástæða, sem uppfyllir lágmarksskilyrði um sennileik,
fyrir því að ætlast til að menn bjargi meðbræðrum sínum í Eþíópíu frá
hungurdauða — þó að vissulega geti verið aðrar þungvægari ástæður
fyrir því að hjálpa ekki, t.d. sú að við séum önnum kafin við önnur
virðingarverð verkefni, á Grænhöfðaeyjum eða annars staðar.
Nú er ekki fyrir það að synja að niðurstaða þessa „ábyrgðarprófs"
geti í vissum tilvikum verið afstæð við tíma og stað. T.d. er góð
ástæða að ætlast til þess af lækni nú á dögum að hann gefi berkla-
sjúklingi lyf sem lækna sjúkdóm hans þó að slík ástæða hafi ekki
verið fyrir hendi á 4. áratugnum áður en fúkkalyfin komu til sögunnar.
Læknist sjúklingur hans ekki vegna skorts á viðeigandi lyfjum þá væri
læknirinn ábyrgur fyrir því nú þó að hann væri það ekki þá. Það er
jafnan eðlilegt að óttast afstæðishyggju sem er hinn mesti vágestur í
siðferðisefnum. En þetta afstæði sem hér um ræðir er afstœði
staðreynda sem ekki er af mjög skaðlegum toga fyrir siðferðið. Meiru
varðar að eðli hinna góðu og gildu ástæðna sem við innum eftir væri
hið sama á öllum tímum.
I kenningu minni felst að með því að segja að B hafi skert frelsi A
þá séum við að leggja réttlœtingarbyrðina á B: Hann verður að geta
réttlætt hvers vegna hann gerði slíkt ef hann ætlar að forðast ámæli.
Það felst því visst andóf gegn ófrelsi í sjálfu tungutaki okkar: Strax
með því að nota orðið „ófrelsi“ erum við að krefja þann sem frelsið
skerti réttlætingar. Hann skuldar okkur skýringu á athöfn sinni eða
athafnaleysi. Nákvæmlega hið sama á svo við þegar við berum vald-
beitingu upp á einhvern. Raunar felst í ábyrgðarkenningu minni að
orðasamböndin „að skerða frelsi A“ og „að beita A valdi“ séu á
endanum jafngild. Þetta stangast á við ýmsar fyrri valdskenningar;1-1
en ég bendi á að í þeim flestum sé síðamefnda orðasambandinu mglað
saman við „að hafa vald til x“ eða „að hafa vald yfir A“ sem séu
annars eðlis — og vinn síðan úr þeim mun í smáatriðum.
Taktu eftir því, Ágúst, að það sem gerist er ekki, eins og sumir hafa
haldið fram, að fyrst rekumst við á eitthvert ástand sem lýsa má sem
13 T.d. í bók Morriss, P., Power: A Philosophical Analysis (Manchester: Manchester
University Press, 1987).