Hugur - 01.01.1992, Síða 19

HUGUR
Sendibréf um frelsi
17
að angra hana. Eða segjum að ég hafi notað blek til að skrifa bréfið
með sem ég veit að hún hefur ofnæmi fyrir. Samt gætum við ekki sagt
að bréfið hafi sem tilboð (þ.e. bónorð) skert frelsi hennar. Það kann
hins vegar að hafa skert það sem óvelkomin sending eða sem pappír
með ofnœmisvaldandi bleki. Kjarni málsins er þessi: Það er hægt að
lýsa „sömu“ aðstæðum á marga vegu og það ræðst iðulega af lýsingu
okkar hvort þær teljast hindrun eða ekki. Tökum annað dæmi sem
kemur frelsi ekkert við. Hugsum okkur, Ágúst, að ég biðji þig að lesa
yfir fyrir mig grein sem ég ætli að senda í Moggann. Þú gerir það og
segir svo: „Þetta er alveg hræðilegt!“ Ég spyr: „Hvað er að?“ og
svarið er: „Það er svo mikið af prentvillum í henni“. Mér léttir örugg-
lega mikið við að vita að það sem þér þótti svona hræðilegt var ekki
greinin sem framsetning skoðunar heldur sem handrit með of mörgurn
prentvillum.
Sjáðu til: Ég neita því ekki að það sem boðið er upp á í tilboðum
geti skert frelsi manna en ég neita því að tilboðið sjálft geri það. Það
liggur í eðli tilboða að fjölga kostum, ekki fækka þeim: að víkka
athafnasvið okkar, hvort sem við kjósum svo á endanum að þiggja
boðið eða ekki. Segjum að settur verði upp gapastokkur á
Bessastöðum og ferðaskrifstofur taki að auglýsa: „Aftur til fortíðar.
Eyddu nótt í gapastokknum." Þiggi ég boðið, til að skynja áþján for-
feðra minna, þá gef ég auðvitað ferðaskrifstofunni heimild til að
skerða frelsi mitt yfir nótt — en það þýðir ekki að tilboðið um þessa
frelsisskerðingu sé sjálft frelsisskerðing!
I framhaldi af þessari kenningu, um það hvernig tilboð geti aldrei
skert frelsi, reyni ég svo að koma á hreint greinarmuninum á tilboðum
og hótunum en hann hefur mjög vafist fyrir mönnum. Heimspekingar
velta iðulega fyrir sér dæmum eins og því að þrælahaldari, sem lamið
hefur þræl sinn á hverjum degi, segi við hann: „Nú hætti ég að lemja
þig á morgun þá og því aðeins að þú gerir x fyrir mig“. Er þetta tilboð
eða hótun? Svo setja menn fram flóknar kenningar um það hver
markalínan sé: hvort hún byggist á því hverju þrællinn hefði getað
búist við í ljósi fyrri reynslu (samkvæmt því þá væri þetta tilboð)14,
hverju hann hafi siðferðilegan rétt til að búast við (samkvæmt því
14 Sjá t.d. Feinberg, J., Tlie Moral Limils of the Criminal Law. III: Harm to Self
(Oxford: Oxford University Press, 1986), bls. 220-226.