Hugur - 01.01.1992, Side 79

HUGUR
Heimspeki og móðurmálskennsla
77
verklag við gerð heimildaritgerða, læri strax í upphafi að merkar
fræðilegar ritgerðir eru miklu oftar uppreisn gegn kennivaldi en
þjónkun við það.
Annað boðorð sem móðurmálskennarar í grunnskólum virðast
óspart halda að nemendum sínum má rekja beint til pósitívískra róta.
Það gengur út á að nemendur eigi að nálgast efnin með opnum hug, án
nokkurra forhugmynda, og ekki slá öðru fram um þau en sannað sé.
Við könnumst öll við þau skollahár sem hér skjótast fram. Meðalið
við þessu er nokkrir skammtar af popperískum lífselixír, hvað sem
menn vilja svo segja um Popper gamla að öðru leyti: Ekkert algjört
hlutleysi er til, engar óyggjandi sannanir í raunvísindum, engar
staðreyndir sem raða sér sjálfkrafa upp í lögmál án þess að þeirra sé
leitað. Þá má benda móðurmálskennurum á, með skírskotun til
vísindasögu, að þeir fræðimenn sem aldrei setji fram nýstárlegar,
ósennilegar og reyfarakenndar tilgátur reisi sér enga bautasteina í sögu
vísinda og fræða. Aðrir reisi sér hins vegar slíka steina með því að
þora að brýna raustina, þora að segja heldur meira en þeir geta staðið
við í svipinn, þora að veifa fremur röngu tré en öngu. Þeir veki okkur
hin sem sífellt eigum á hættu að falla í vanans dorm. Þeir séu
ljóskveikjendur þekkingarinnar og velgjörðarmenn mannkyns.
Þriðja boðorðið, sem margir móðurmálskennarar halda að bömum,
er að ritgerðir og greinar eigi jafnan að vera skrifaðar á látlausu og
hversdagslegu máli svo að lesandinn geti einbeitt sér að efni þeirra
frekar en orðfæri. Sumpart byggist þetta boðorð á algengum mis-
skilningi á sambandi máls og hugsunar sem ég vék að hér að ofan.
Hugmyndin er að hægt sé að hugsa djúpar hugsanir á einhvers konar
orðvana hátt og svo sé það spurning um tækni hvaða orðahjúp maður
velji til að koma þeim á framfæri við lesandann. Staðreyndin er hins
vegar sú að öll rökleg hugsun er hugsun í orðum, eintal sálarinnar við
sjálfa sig. Sé hugsunin hversdagsleg verður málfarið við tjáningu
hennar það einnig. Sé hugsunin hins vegar skýr, nákværn eða nýstár-
leg má reikna með að tungutakið verði margbreyttara og íburðarmeira.
Svokallað látlaust mál er því oft ekki annað en /iílaust mál sem aftur
er dæmi um bragðdaufa og linjulega hugsun. Þarna er aftur þörf
ofurlítillar heimspeki til að snúa móðurmálskennurum frá myrkrinu í
átt til ljóssins.