Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 85

HUGUR
Hvernig Descartes erfornlegur
83
ábyrgð á einingu skilningarvitanna.10 En að minni hyggju er þetta
alrangt. Meginhlutverk hins sameiginlega skilningarvits í kenningum
fylgismanna Aristótelesar, og það sem það dregur nafn sitt af, er að
sameina skilningarvitin. Hjá Plótínosi næst þessi sameining í
skynjuninni sjálfri. Einingu skynjandans hjá Plótínosi leiðir af
allsherjar nálægð óskiptrar skynjandi sáiar í hverjum næmum hluta
líkamans.
Sem tilraun til þess að sætta hina augljósu einingu skynjunarinnar
og þá jafn augljósu staðreynd að skynjun verður gegnum ólík skyn-
færi, er skoðun Plótínosar bersýnilega einfaldari en skoðun
Alexanders. Ef mönnum á annað borð virðist þörf á því að gera ráð
fyrir afli sem býr yfir þeim eiginleikum sem Alexander eignar hinu
sameiginlega skilningarviti, hvers vegna skyldi þá einskorða það við
miðstöðvarskynfærið? Meginhugsunin í því að gera ráð fyrir mið-
stöðvarskynfæri er að gera grein fyrir einingu skynjunarinnar, þess
vegna gerir Alexander ráð fyrir því að boðin berist fyrst frá ytri
skynfærum til hjartans.* 11 En eins og Alexander veit getur engin
kenning af þessum toga gert fyliilega grein fyrir einingu skynjunar-
innar, því að ef miðstöðin hefur rúmtak, þá vakna aftur sömu
spurningarnar um hvernig sætta megi fjöld skynboða og einingu
skynjunarinnar - innan miðstöðvarinnar sjálfrar.
Plótínos víkur þó mest frá Alexander þegar hann dregur frumspeki-
legar ályktanir af þessari kenningu: Plótínos heldur því fram að
kenningin um allsherjarnálægð sálarinnar í hverjum hluta sýni að
sálin sé af öðrum verufræðilegum toga en líkamar (IV. 2. 1 .-2.; VI. 4.
1, 13-24). Líkamar, segir hann, einkennast af því að hafa rúmtak
(megeþos), sem þýðir að þeim má skipta í hluta þar sem hver um sig
er frábrugðinn öðrum hlutum og heildinni. (IV 2. 1, 60-61) Sálinni,
aftur á móti, verður ekki skipt á sama hátt, þó að hún sé í líkamanum
og spanni hann að einhverju leyti. Jafnvel þótt sálin sé í líkamanum er
ekki hægt að skipta henni í ólíka hluta með líkamanum, sem sýnir, að
dómi Plótínosar, að eðli hennar sé að hafa ekki rúmtak (IV. 2. 1-2; VI.
4. 1). Hjá Plótínosi er innri munur skilningarvitanna horfinn ásamt
aðgreiningu þeirra og hins sameiginlega skilningarvits. Og þetta er
10 Sjá Edward W. Warrcn, „Consciousness in Plotinus," Phronesis 9, (1964), s. 88
nmgr.
11 Alexander, De anima, s. 60-61.