Hugur - 01.01.1992, Side 91

HUGUR
Hvernig Descartes erfornlegur
89
hvemig hið almenna skynjunarafl væri óskipt til staðar í skynfærinu.
Samkvæmt Plótínosi felur þessi kenning í sér að sálin, sem verundar-
form líkamans, hafi rúmtak og megi skipta í hluta eins og líkama:
tengsl hennar við líkamann væru eins og lögun styttu við eirinn sem
hún er búin til úr (IV.7.8'^, 5-8). En eins og við höfum séð er ekki
hægt að skipta sálinni á þennan hátt að mati Plótínosar, og kenning
Aristótelesar og fylgismanna hans lendir því í sömu ógöngum og
efnishyggja Stóumanna, þ.e.a.s. að sálin verður deilanleg. Hér er ekki
staður til að ræða það hversu sanngjörn þessi andmæli eru í garð
kenningar Aristótelista, þ.e. að hvaða leyti sálin sé hliðstæð lögun
eirstyttu. En því má bæta við að spumingin um deilanleika sálarinnar
var ágreiningsefni meðal fylgismanna Aristótelesar um aldir og er
sennilega enn. Heilagur Tómas hafnaði því alfarið að sálin hefði rúm-
tak og væri deilanleg.19 Pomponazzi, sem var eindreginn fylgismaður
Aristótelesar á endurreisnartíma, taldi hins vegar að allar sálargáfur
mannssálarinnar hefðu rúmtak, en hafnaði því í fyrstu að skilnings-
gáfan væri deilanleg, en dró þó í land á endanum.20
Hjá Plótínusi sjáum við þá athyglisverðu hugsun að sálin hafi
eiginleika sem enginn líkamlegur hlutur geti yfirleitt haft. Eins og við
höfum áður séð er rúmtak (megeþos) aðalkennimark líkama. Rúmtak
einkennist aftur af því að það er óendanlega deilanlegt. Plótínos
virðist telja að hver einn og einasti líkamlegur eiginleiki verði að eiga
hlutdeild í kennimarki hins líkamlega, þ.e. verði að hafa rúmtak og
eiga sér stað í rúmi og vera þannig deilanlegur í rúmi (IV. 2. 1, 34-40;
cf. VI. 4. 1, 20-21). Fyrir Plótínosi er rúmtak því meira en eðlis-
einkenni líkama í þeim skilningi að vera það sem hlutur þarf að hafa
til að bera til þess að vera hlutur. Hann telur einnig að allir aðrir
eiginleikar líkamans - litur, lögun, áferð o.s.frv. - hafi rúmtak í þeim
skilningi að þeir séu deilanlegir í rúmi. Með orðalagi Descartes mætti
segja að rúmtak sé frumeinkenni líkama, í þeim skilningi að það sé
19 Sjá Summa Tlieologia, I, 76, 4.
20 Sjá inngang Randalls að „De immortalitate animae" í Tlie Renaissance Pliilosophy
of Man, eftir Pompanazzi, ritstj. Ernst Cassirer, Paul Oskar Kristeller og John
Herman Randall (Chicago og London 1948), s. 276. Randall vísar í Apologia Petri
Pompanatii Mantuani (Bologna 1519), 1, 3. kafla, og De nutritione et
augmentatione í ritsafni Pomponazzis, Tractatus acutissimi, utillimi et mere
Peripatetici (Feneyjum 1525) 1, 1 1. kafli.