Hugur - 01.01.1995, Page 28

26
Þorsteinn Gylfason
HUGUR
Er þetta boð víkjandi eða ríkjandi? Það er bersýnilega ríkjandi í
skilningi Wittgensteins. Dómarinn dregur ekki dóminn til baka ef
tennisleikari segist ekki hafa neinn áhuga á reglunum. Hann segir:
Þú ert að spila tennis og átt að fyigja reglunum
eða
Brot er brot hvort sem þú hefur áhuga á því eða ekki.
Hér er komin ástæðan til að nota orðin „ríkjandi“ og „vfkjandi" um
boðin í stað orða þeirra Wittgensteins og Kants „skilorðsbundinn“ og
„skilyrðislaus". Hjá þeim kveða skilyrðislaus boð á um skilyrðislausa
skyldu, skyldu sem öll rök knýðu hvern einasta mann til að hlýða
segir Wittgenstein.22 Og þetta verður næstum sjálfsagður hlutur í
ljósi orðanotkunar þeirra.
En það er ekki sjálfsagður hlutur. Dómar í tennis eru skilyrðislaus
boð í skilningi Wittgensteins og ríkjandi boð í skilningi mínum. En
það ber auðvitað engum manni skilyrðislaus skylda til að virða
leikreglur í tennis. Maður hefur enga ástæðu til að virða reglurnar
nema hann vilji leika réttan tennis eða vilji vinna í kappleik eða vilji
þóknast dómaranum. Ef hann er að leika sér, og þeim sem hann spilar
við stendur á sama, þá getur hann sem bezt látið allar reglur lönd og
leið. Hér höfum við því ríkjandi boð en enga skilyrðislausa skyldu.
Svo að ríkjandi boð þurfa ekki að kveða á um skilyrðislausa skyldu.
Fjöldamörg reglukerfí sem við búum við önnur en leikreglur
samanstanda af ríkjandi boðum, þar á meðal mannasiðir, reglur um
rétt og rangt mál og lög. Ef maður ætlar að brjóta lög og ég segi:
Þú átt ekki að gera þetta, það er lögbrot!
þá tek ég boðið ekki aftur ef hann segir mér að sér sé skítsama hvort
hann brjóti lög eða ekki. En engin þessara ríkjandi boða kveða á um
skilyrðislausar skyldur. Þá er von að spurning vakni um siðferðið.
Reglur þess eru ríkjandi reglur en ekki víkjandi. En kveða þær á um
skilyrðislausar skyldur?
22 Ludwig Wittgenstein: „Fyrirlestur um siðfræði", 53.