Hugur - 01.01.1995, Page 106

104
Atli Harðarson
HUGUR
inni í heilanum dugi til þess, eitt og sér, að kveikja raunverulega
hugsun. Til að skapa raunverulega hugsun gæti þurft að herma eftir
heilu samfélagi, umhverfi þess og sögu. Að svo miklu leyti sem
þessar forsendur eru réttar getur sálfræði trúlega aldrei orðið aðgreind
frá sögu og félagsfræði.
Það er óljóst að hve miklu leyti mannlegir vitsmunir eru háðir
mannlegum skynfærum, sköpulagi og samfélagsgerð. Kannski getur
enginn hugsað eins og maður nema hafa mannslíkama og alast upp
sem barn í mannlegu samfélagi.21 Sé þetta rétt þá er ef til vill
vonlaust að tölva standist nokkurn tíma Turingpróf.22 En þetta
útilokar ekki að hægt sé að forrita tölvur þannig að þær hugsi, bendir
aðeins til að hugsun þeirra verði að einhverju leyti öðru vísi en
hugsun manna.
Að svo miklu leyti sem þessar þriðju forsendur nýtast til að sýna
fram á að vél geti ekki hugsað eins og maður duga þær til að
rökstyðja að vitsmunaverur sem kunna að vera til á öðrum hnöttum
geti það ekki heldur, að minnsta kosti ekki ef líkamsbygging þeirra
og samfélagsgerð víkur að ráði frá því sem gerist hér á jörð. Engum
dettur samt í hug að hægt sé að sanna það með heimspekilegum
rökum að íbúar annarra himintungla geti ekki hugsað.
Þær forsendur fyrir efasemdum um að hægt sé að gæða tölvu
hugsun og skilningi sem ég hef rætt um eru ekkert yfirmáta
sennilegar. En hvað sem annars má um þessar efasemdir segja þá er
hægt að halda þeim fram án þess að bera á borð neitt dultrúarmoð.
*
Ég hef látið að því liggja að þótt mannshugurinn sé ekki táknkerfi
þá kunni samt að vera mögulegt að gæða tölvu raunverulegri hugsun
og raunverulegum skilningi. En hvernig þarf hugsun að vera til að
hermilíkan geti fangað allt eðli hennar með þessum hætti? Við þessu
hef ég því miður ekki svar. Ég get þó bent á að sumir hlutir og sum
verk skilgreinast af hlutverki eða tilgangi og þegar þannig háttar er
21 Þetta er sennilegt ef maður reynir t.d. að hugsa sér að valtari aki yfir tærnar á sér.
Hugsunin virðist í því fólgin að kreppa tæmar og bfta saman tönnum og þetta er
ekki hægt að gera án þess að hafa tær og tennur.
22 Kenning Turing hefur verið gagnrýnd ítarlega á þessum forsendum af bandaríska
heimspekingnum Hubert Dreyfus. Nýlegar útgáfur þessarar gagnrýni eru í
Dreyfus & Dreyfus 1986 og 1988.