Fróðskaparrit - 01.01.2009, Síða 18

16
HELGOLAND OG NORÐUROYGGJAR
Uniónskongurin gjørdist við sáttmálanum í
Ribe tann 5. mars 1460 eisini hertogi í
teimum báðum hertogadømunum Slesvík
og Holstein. Slesvík var danskt len og Hol-
stein týskt. Sáttmálin ásetti, at hertogadøm-
ini skuldu verða ewich tosamene ungedelt
(æviga saman óbýtt). Uniónin Danmarkar og
Noregs millum um felags uttanríkispolitikk
varð sostatt víðkað til at fevna um hesi bæði
fúrstadømi.
Øll útlendsk stýri vistu, at tá ið kongur
Danmarkar gjørdi altjóða sáttmálar, var tað
ikki bert í sínum eginleika sum kongur Dan-
markar ríkis, men eisini sum kongur Noregs
ríkis og fúrsti í hertogadømunum báðum, t.e.
vegna alla ta unión, sum hann umboðaði.
Men oftast varð bert nevnt í sáttmálunum,
at hann varð gjørdur við kong Danmarkar
eins og í hesum sáttmálum tann 14. januar
1814. Uniónin millum hesi ríki og lond hevði
nevniliga einki serligt navn. Slíkt var ikki
óvanligt í Evropa um hetta mundið: "Eystur-
ríki" og "Prussland" høvdu einki navn á
ríkjafelagsskapum sínum (Gustafsson, 1985;
21). Av praktiskum orsøkum varð umrødda
unión tí vanliga nevnd "Danmørk".
At vera saman um frið og kríggj er at
hava felags uttanríkispolitikk, og uttanríkis-
politikkur er vandamikil. Tey lond, sum ikki
hava nóg sterka verju, kunnu hvørva av
heimskortinum. Tí mugu øll sjálvstøðug lond
hava hermegi, og ofta verður hildið, at sterk-
ari verjan er, tryggari eru tey. Men størri
íløgur lond gera í hermegi, lættari er hjá
teimum ráðandi at lata seg tøla til at nýta
styrki sína í kríggi. Men tíverri fyri stjórnmála-
menn er altíð óvíst, hvussu kríggj hilnast.
Verður annar parturin ikki heilt niðurbardur,
kemur tó fyrr ella seinni tann dagur, tá her-
ovastarnir noyðast at gevast við orrustuni og
heita á diplomatarnar um at seta seg við
samráðingarborðið at fáa frið í lag.
Ein slíkur dagur var í Kiel í januar 1814.
Við í samráðingunum vóru eitt stórveldi og
tvey smáríki. Stórveldið var Sameinda Kongs-
ríkið Stórabretland og írland. Smáríkini vóru
øðrumegin Svøríki og hinumegin Uniónin
Danmørk/Noreg/hertogadømini Slesvík/
Holstein („Danmørk“), sum hevði lýst kríggj
ímóti hinum báðum ríkjunum í 1807 og
1813. Harumframt hevði Fríðrikur kongur VI
lýst kríggj ímóti Prusslandi og Russlandi, og
russiskir kosakkar vóru tí eisini við í álopinum
á uniónina.
Ofta taka friðarsamráðingar drúgva tíð,
viðhvørt mong ár. Men farið varð undir hesar
samráðingar tann 10. januar, og sáttmálin
varð sum nevnt dagsettur 14. januar. Her
gekk skjótt fyri seg, og tað var tí, at ein av
pørtunum var í tíðarneyð. Tað vóru sviar.
Samráðingarstøðið
Samráðingarnar fóru fram í Kiel. Orsøkin var,
at har hevði álopsherurin høvuðsstøð sína.
Fyrst vóru samráðingar Danmarkar og
Svøríkis millum, síðani Danmarkar og Stóra-
bretlands millum, og soleiðis varð skift alla
tíðina, til sáttmálarnir kundu undirritast av
øllum trimum pørtum.
Ofta ásetur ein friðarsáttmáli, at tapandi
parturin má gjalda fyri friðin við at lata land
afturfyri. Her vóru sigurharrarnir Stórabret-
land og Svøríki, so eftir tí skuldi Danmørk
latið teimum ein part av tí landaøki, tað
hevði ræði á.
Hetta lá tó ikki so væl fyri í hesum føri, tí
tey lond, sum bardust við Napoleon, vóru
samd um, at tey landamørk, sum vóru í
Evropa fyri fronsku kollveltingina, skuldu
koma afturíaftur, nú friður kom í lag. Við-