Fróðskaparrit - 01.01.2009, Blaðsíða 86

84
MENNINGARÁSTØÐI OG MENNINGARFRØÐI
Farliga, dyrkópta segrar - Pyrrhussegrar!
Hon kunde rakna dem pá fingrarne,
námna dem vid namn, dessa "erotiska
fantasier", som hon vá\ betvungit, men i en
kamp, som kostade all hennes livskraft.
Och icke ens nu lámnade de henne ifred -
inn i dóden fórfóljde de henne.24
Høvuðspersónurin doyr, tí hon hevur noyðst
at halda sínum seksualiteti niðri, og søgan
umboðar ta áskoðan, at tað er sjálvur tann
ráðandi, borgaraligi kynsmoralurin, sum er
drepandi. Cølan, sum søgan hevði við sær,
kom bæði av evnisviðgerðini og av stílinum,
har ein kvinnuligur rithøvundur loyvdi sær
at lýsa mannfólkakroppin við sansaligum,
erotiskum orðalagi.
Eisini um samfelagsviðurskifti var hart
stríð í seinnu helvt av 19. øld. Kvinnurnar
vóru í øllum viðurskiftum undirlagdar vald-
inum hjá monnum, tær høvdu ikki atgongd
til útbúgvingarstovnar, ikki ræðisrætt yvirsíni
egnu ogn, ikki valrætt o.s.fr. Ein undangongu-
kvinna í stríðnum fyri einum javnstøðusam-
felagi var Mary Wollstonecraft (1759-1797).
Hon skrivaði í 1792 A Vindication of the
Rights of Women, har hon førdi fram, at
kvinnur áttu at hava somu rættindi sum
menn, búskaparliga, sosialt og politiskt. Hon
heldur uppá, at maðurin ikki natúrliga eigur
rættin til at ráða, men at tað er vantandi at-
gongd til útbúgving, sum forðar kvinnuni í at
mennast. Mary Wollstonecraft var ov tíðliga
á veg við sínum hugsanum, men so við og við
broyttist hugburðurin, so hvørt sum framstig
hendu innan fyri tærymisku náttúruvísinda-
greinirnar.
Eitt framhald av teimum víðgongdu
sjónarmiðunum hjá Mary Wollstonecraft, og
eitt tað fyrsta av sovorðnum slagi sum ein
maður hevur skrivað, er The Subjection of
Women frá 186 925 eftir John Stuart Mill
(1806-73), sum lýsir støðuna hjá kvinnuni i
patriarkatinum og grundgevur fyri, at kvinn-
ur skulu fáa somu rættindi sum menn á
øllum økjum, eisini valrætt. Hvat kvinnur
eru, ynskja og duga, kunnu menn sambært
honum ikki vita nakað um, tí tvey fólk kunnu
ongantíð koma at kenna hvør annan til
fulnar, uttan so at tey eru á jøvnum støði.
Kvinnan er ald upp til, at hennara fremsta
skylda er at tæna manninum og laga seg eftir
hansara tørvi og ynskjum. Hon hevur tí ong-
antíð verið í einari støðu, har hon á frælsum
grundarlagi hevur kunnað lýst síni sjónarmið.
So leingi hesi valdsviðurskiftini verða verandi
óbroytt, fær maðurin onga veruliga fatan av,
hvør kvinnan er, ella hvørjar møguleikar hon
hevur fyri at mennast, og samfelagið missir
teir menningarmøguleikar, sum kvinnurnar,
t.e. helvtin av fólkinum, kundu givið.
Venda vit nú aftur til "Minnisvarðan"
eftir Regin í Líð, so hava vit sæð, at Ingibjørg
fer út um rammurnar í tí borgarliga moralin-
um, tá ið hon í uppgerðini við pápan heldur
uppá, at hennara seksuelli atburður ikki eigur
at verða mettur øðrvísi enn hansara. Men
søgan fer víðari. Tí Ingibjørg tekur virknan lut
í skapanini, tað eru a, vaeginleikar úr hennara
ætt, sum vinna í menningini, og tá ið sonurin
verður doyptur, gevur hon honum navnið
Ólavur. Tað hugmyndafrøðiliga yvirvaldið,
kirkjan, góðkennir á tann hátt súmbolskt
tann faðirskapin, sum hon hevur valt.
Men hví tók hon ikki Ólav av fyrstan tíð,
kunnu vit spyrja. Sum vit hava sæð, kendi
hon seg drigna at honum:
... hansara mansmegi hótti við at bergtaka
kvinnuna íhenni...