19. júní - 19.06.1983, Qupperneq 70

Guðrún
Kristinsdóttir
\()NIJR TAKI
Guðrún Kristinsdóttir félagsráðgjafí s
Sigurðar S. Magnússonar prófessors á
Kvennadeild Landspítalas í útvarps-
þætti um fóstureyðingar þ. 11. jan.
1983:
,,eftir langa reynslu finnst mér ég
geta treyst konum til að taka þessa
ákvörðun, en það verður að gæta
þess að konan sé yfirveguð og taki
ekki ákvörðun um fóstureyðingu í
örvinglun . . .en ég verð að segja
eins og er að ég hef mikla trú á
íslenskum konum og ég tel að
ástæðan fyrir lágri tíðni fóstureyð-
inga á Islandi sé þeirra mikla
ábyrgðartilíinning."
Nokkur umræða á sér stað öðru
hverju um fóstureyðingar og sýnist þar
sitt hverjum. Margar konur kreíjast
fulls réttar, svokallaðra frjálsra fóstur-
eyðinga, sem framkvæmdar yrðu á
löglegan hátt en án íhlutunar og mats
sérfróðra aðila. Sumir, aðallega fólk, er
kennir sig við kirkju og kristni, telja að
fóstureyðingar eigi alls ekki rétt á sér.
Flestir telja þó trúlega réttastan þann
hátt sem nú er hafður á hér á landi, en
nú er konum tryggður réttur til lög-
legra fóstureyðinga ef þær uppfylla
ákveðin Iögfest skilyrði.
Núgildandi ,,lög um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynfíf og barneignir
og um fóstureyðingar og ófrjósemisað-
gerðir” voru sett 1975 og komu í stað
eldri laga frá 1935 og 1938. Þau bundu
enda á ófremdarástand og rýmkuðu
möguleika kvenna til að fá fóstureyð-
ingu hér á landi. Aður hafði konum
verið gert mjög erfitt fyrir að fá heimil-
aða fóstureyðingu. Alvarlegar læknis-
fræðilegar ástæður voru skilyrði fyrir
slíku leyfi þótt við mat á þeim mætti
taka tillit til félagslegra aðstæðna.
1975 voru félagslegar ástæður teknar
inn auk læknisfræðilegra.
Andstæðingar rýmkunar á lögunum
héldu því fram að fóstrið ætti kröfu á
vernd og að tryggja bæri réttaröryggi
þess. Þeir héldu því m.a. fram að rýmri
löggjöf myndi auka „lauslæti” og að
konur myndu nota aðgang að fóstur-
eyðingum sem getnaðarvörn. Þessi
skoðun sýndi gegndarlausa fordóma
gagnvart konum og mikla vanþekk-
ingu á þessari aðgerð.
Hvernig hefur tekist til?
Konur hafa notfært sér þann rétt
sem þeim var tryggður og löglegum
fóstureyðingum hefur fjölgað hér eftir
setningu laganna. Það skyldi engan
undra því þörfm var brýn. Fóstureyð-
ingum hefur þó fjölgað mun minna hér
en í nágrannalöndunum. Sem dæmi
um tíðnina borið saman við önnur
lönd má nefna að fjöldi fóstureyðinga á
hverjar 1000 konur á aldrinum 15-49
ára var árið 1980 9,0 á íslandi, 19,0 í
Danmörku, 14,6 í Noregi, 18,5 í Sví-
þjóð og 12,2 í Finnlandi. Fóstureyð-
ingatíðni er fremur lág hér miðað við
þessi lönd sem betur fer.
Fyrir setningu laganna var vitað að
ólöglegar fóstureyðingar fóru fram hér
á landi þótt auðvitað væri eríitt að
giska á fjölda þeirra. Fkki er vitað lil að
ólöglegar aðgerðir fari fram hér núna.
Þetta er mjög gleðileg breyting því
ólöglegar fóstureyðingar voru smánar-
blettur á íslensku þjóðfélagi, stór-
hættulegar heilsu kvenna og mjög auð-
mýkjandi fyrir þær. Nokkuð var um að
konur færu utan til þess að fá gerðar
fóstureyðingar. Þessum ferðum hefur
trúlega stórfækkað og er gott til þess að
vita því þær voru mjög erfiðar konum.
Enn er eitthvað um slíkar ferðir, t.d. ef
konum er synjað um aðgerð hér og svo
mun líklega verða meðan ákvörðunar-
valdið er ekki hjá konunni sjálfri.
Eins og mörgum er kunnugt um er
mikilvægt að fóstureyðingar fari fram
eins snemma á meðgögutímanum og
unnt er, því hættan við aðgerð vex eftir
því sem á líður. ’fölur sýna að mörgum
konum er þetta vel ljóst því að Iang-
flestar aðgerðir fara fram fyrir lok 12.
viku eins og æskilegast er. Þetta er eitt
af þeim atriðum sem við getum verið
ánægðar með þegar reynt er að meta
hvernig til hefur tekist með fram-
kvæmd núgildandi laga.
Um það atriði vil ég ekki ræða meir
hér en vitna í mikilvæg ummæli dr.
SjálfsákvördunarTétturinn
Kvennahreyfingar standa þéttan
vörð um rétt kvenna til fóstureyðinga
en krefjast einnig góðra getnaðar-
varna, ráðgjafar, fræðslu og félagslegr-
ar aðstoðar vegna barneigna. Baráttan
fyrir fullum sjálfsákvörðunarrétti í
þessu efni er mikilvægur þáttur jafn-
réttisbaráttunnar og byggist aðallega
á þeirri staðreynd að án hans njóta
konur ekki fulls sjálfsforræðis og þeim
mun einnig mismunað vegna efnahags
og búsetu ef þær eru háðar opinberum
matsaðilum við umsókn um fóstureyð-
ingu. Fóstureyðing er neyðarúrræði
sem alltaf á að standa konum til boða.
Seint verður komið í veg fyrir ótíma-
bærar þunganir. Þær stafa ekki ein-
göngu af vanþekkingu eða skorti á
getnaðarvörnum. Þær stafa því miður
einnig af ótta kvenna við að gera kröfur
til karla, að eiginmaður krefst „réttar
síns”, að konur stofna til sambanda
vegna einmanaleika og rótleysis svo
ekki sé minnst á nauðgun.
Baráttan fyrir fullum sjálfsákvörð-
unarrétti í þessu efni hefur ekki verið
70