Sameiningin - 01.09.1920, Síða 13

235
nr sín á milli. Því miður hefir þetta við heilmikil rök að
styðjast, sé átt við höfðingjahópinn allan í heild sinni.
Hart hefir oft verið í ári hjá Islendingum, en sjald-
an hafa þeir átt við erviðari kjör að búa heldur en í byrj-
un átjándu aldar. Þá var einveldið komið í algleyming;
alþingi nýlega svift hinum síðustu leifum sinnar fornu
tignar og myndugleika; veitingar-vald embætta og yfir-
stjórn allra mála hafði konungur dregið í sínar hendur
algjörlega; glundroði afskaplegur kominn á lög öll og
réttarhöld; verzlunar-einokunin .svo óbærileg, sem húrt
framast gat orðið—hert á þeim böndum talsvert mikið
einmitt um þær mundir. Ofan á þetta hættust harðinda-
ár óskapleg rétt fyrir aldamótin, og að síðustu drepsótt
sú, sem nefnd hefir verið “stórahóla”. Hún geisaði um
landið á árunum 1707—1708, og eyddi fullum þriðjung
iandsmanna. Satt er það, að málaþref leiðtoganna og
framtaksleysi um nauðsynjamál almennings, var mönn-
um þeim til lítils heiðurs, þegar svo stóðu sakir. En að
Jón Vídalín sé þar jafn-sekur öðrum eins mönnum og
Oddi Sigurðssyni eða Páli Beyer, það verður alls ekki
með réttu játað. Biskup bar hag almennings fyrir brjósti
og veitti þurfalingum óspart hjálp í harðindunum og
drepsóttinni. Fyrir því eru nægar sannanir. Hann hætti
stórum hag sjúklinga á holdsveikrahælunum og sýndi af
sér mannúð og brjóstgæði með mörgu móti. Eins má með
sanni segja, að málaferli biskups hafi langflest stafað
af vandlætingasemi hans og siðferðisáhuga. En hitt er
þó engu að síður hverju orði sannara, að Vídalín beitti
sér aldrei verulega fyrir málstað almennings. Hann
var ekki framtakssamur í umbótamálum eins og Guð-
brandur biskup. Öllum sínum beztu hæfiléikum beitti
hann á svæði trúar og siðferðis. Þar átti hann heima.
En þegar til heimsmála kom, þá istóð hann þar sem sam-
tíðin stóð, allur í einveldishugsjóninni. Það var eins og
menn gæti ekki órað fvrir annari stjóriíárskipun á þeim
dögum, heldur en einveldinu; það glapti mönnum sýn,J
gjörði þá framtakslausa í þjóðmálum. Þéir hugsuðu sér
framfarir og umbætur eins og mola, 'sem'einveldið léti
náðarsamlegast falla af borði sínu. 1 þessu var Jón
hiskup liáður anda sinnar tíðar og hvorki þrællyndari né